İRRİTABL BAĞIRSAK SENDROMU (İBS) NEDİR?

    Kronik, stres ve emosyonel gerilimin yüksek düzeyde olduğu dönemlerde ortaya çıkan veya artan, kronik karın ağrısı, ishal ve kabızlık gibi defekasyon(dışkılama) alışkanlıklarında değişiklerle seyreden yaygın fonksiyonel bir barsak hastalığıdır.

    Hastalığın getirdiği sorunlar aynı zamanda, yaşam kalitesini de etkilemektedir. İrritabl barsak sendromu yaşamı tehdit etmemesine rağmen, hastalar hastalıkla başa çıkma konusunda yetersiz kalmakta ve iş kaybı, psikolojik sorunlar, aile ve arkadaşlarla sınırlı sosyal etkileşimler sonucu yaşamları olumsuz etkilenmektedir. Bu sorunları yaşayan hastaların yaşam kalitesinin yükseltilmesi sağlık bakım profesyonellerinin önemli amaçlarından biridir.

    Kesin ve tek bir nedeni yoktur. Birçok faktörün etkileşimi ile ortaya çıktığı düşünülmektedir. Motilite bozukluğu, visseral aşırı duyarlılık, intestinal inflamasyon ve infeksiyonlar, bakteriyel aşırı çoğalma, gıda duyarlılığı ve genetik suçlanan patogenetik faktörlerden birkaçıdır.

    İBS’de klinik, karın ağrısı veya karında rahatsızlık hissi ile birlikte dışkılama sıklığında ve kıvamında değişiklik ile kendisini gösterir. Bilinen biyokimyasal veya histopatolojik bir bozukluk eşlik etmemektedir. Hastalık kronik, epizodik ve nükslerle giden bir seyre sahiptir.

IBS SEMPTOMLARI;

• Karında şişlik, baskı veya gerginlik hissi
• İshal (diyare)
• Kabızlık
• Karın ağrıları
• Dışkı kıvamında değişkenlik (zeytin çekirdeği, cıvık pelte, çamur ya da jöle gibi)
• Dışkılama sıklığında değişiklik(bazen 3 kez/gün, bazen 3 günde bir)
• Dışkı çıkışında anormallik (ağrı duyma, iç çamaşırında kirlenme, ani dışkılama)
• Dışkı ile birlikte sümük ya da mukus olması

    İBS belirtileri kişinin ne yediğine, ne kadar yediğine, duygusal durumuna, kadınlardaki adet (regl) dönemine göre değişir. Bu nedenle İBS hastalarının hangi şikâyetlerinin hangi durumlarda arttığını iyi bir şekilde gözlemlemesi ve kaydetmesi önemlidir.

    Kişiden kişiye şikayetlerin artma nedenleri farklılık gösterse de, sindirim sistemi ile ilgili bir bozukluk olduğundan, yiyecekler büyük önem taşıyor.

    Bağırsak sendromu yaşayan 1200 kişide yapılan araştırmalar sonucunda , bu sayının %63’ü hangi yiyeceklerden uzak durması gerektiğini biliyor.

%69’u küçük porsiyonlarda tüketiyor

%64’ü yağlı yiyeceklerden

%58’i yüksek lif alımından

%54’ü süt ve süt ürünlerinden

%41’i kafein içeren içeceklerden

%27’si alkol tüketiminden kaçınıyor.

    İBS’li hastalarda hangi gıdanın etki ettiğini görmek için eliminasyon diyeti uygulamak gerekir ve yanlızca İBS semptomlarına neden olabileceği düşünülen birkaç gıda ve içecek verilir. Semptomlar takip edilerek günden güne besinler eklenerek tekrar edilir ve semptomlara neden olabilecek gıdaların tüketimine dikkat edilir.

    Laktozla sınırlı diyetlerin IBS hastalarının %40-85’inde anlamlı olarak iyileşme görülmüş.

    Yüksek miktarda gaz oluşturandan gıdalar fasulye, brüksel lahanası, soğan, kereviz, havuç, erik suyu, kayısı ve buğday tohumu tüketimine dikkat edilmelidir.

    Çölyak hastalığı şeklinde glütenin aşırı duyarlılığı IBS semptomlarını taklit edebilir. Bazı çölyak hastaları IBS olarak yanlış teşhis edildiği görülmüştür. Bu yüzden detaylı tetkk ve tatlillerin yapılması önerilir.

    IBS’li hastalarda yağ bağırsak hassasiyetini arttırır. Yağın duedonuma gitmesi jejunumdaki hareketleri yavaşlatır ve normal bireylere göre IBS’li hastalarda rektal hassasiyeti arttığı görülmüş.

    Hastaların %14-33’ünde diyetinden kahveyi çıkardıklarında iyileştikleri, gıdaların içindeki kafein oranlarından bile semptomların tekrar başladığı görülmüş. Yapılan 4 çalışmada IBS hastalarında çay tüketenlerin %18-28’inde, çikolata tüketenlerin %6-28’inde semptomların tekrarladığı görülmüş.

IRRITABL BAĞIRSAK SENDROMU TEDAVİSİ

Probiyotikler: Bifidobacterium ve Lactobacillus gibi probiyotikler, normal olarak insan sindirim sisteminde bulunan mikroorganizmalardır. Yeni araştırmalara göre, bazı probiyotiklerin, karın ağrısı, şişkinlik ve gaz gibi IBS semptomlarını iyileştirebileceğine dair kanıtlar saptanmıştır ama tüm probiyotiklerin aynı etkiye sahip oldukları konusunda şüphe vardır.

Nane Yağı: Şifalı bir doğal ürün olan Nane yağı, IBS’yi tedavi etmek için sıklıkla kullanılan bir bitkisel ilaçtır. Nane yağı kapsüllerinin, IBS’nin (özellikle karın ağrısı, şişkinlik ve gaz) bazı yaygın semptomlarının azaltılmasında etkili olabileceğine dair bazı kanıtlar vardır. Ama doktora danışmadan kullanılmamalı.

• Irrıtabl bağırsak sendromu için sağlıklı beslenın ve düzenli egzersiz yapın.
• Günlük besin tüketim kaydınızı ve şikâyetlerinizi yazdığınız bir defter hazırlayın. Bu şekilde hangi besinlerin rahatsızlık yarattığını daha iyi tespit edeceksiniz.
• 3 ana 3 ara öğün olmak üzere az miktarlarda ve sık aralıklarla beslenin.
• Öğün atlamayın ve gece geç saatlerde yemek yemeyin.
• Yemek yerken acele etmeyin, kendinize zaman ayırın.
• Hareket halindeyken yemek yemeyin ve lokmalarınızı iyi çiğneyin.
• Dışkılama alışkanlığınızı düzenlemek için tuvalete vakit ayırın (Her sabah tuvalete gitmek gibi).
• Yürüyüş, bisiklet, yüzme gibi düzenli fiziksel aktiviteler yapın.
• Günün stresinden kurtulmak için kendinize 10 dakika zaman ayırın (germe hareketleri yapabilir, müzik dinleyebilirsiniz.)

İrritabl bağırsak sendromunda ishale iyi gelen öneriler?

• İshalle birlikte kaybedilen suyu yerine koymak için günde en az 2-2.5 Lt su tüketin.
• Fazla şeker alımından uzak durun.
• Kafein tüketiminizi azaltın.
• Salata gibi çiğ sebzlerden uzak durun sebzeleri pişirerek tükeetmeye özen gösterin ama fazla miktarlarda tüketmeyin.
• Probiyotik yoğurdu ve kefiri düzenli tüketin.
• Muz, kabuksuz elma, kabuksuz şeftali, kabuksuz ayva ve bunların kompostalaıbnı tüketin.
• Kepek ekmeği yerine beyaz ekmek tercih edin.
• Haşlanmış patates , pirinç lapası tüketin.

İrritabl bağırsak sendromunda kabızlığa iyi gelen öneriler?

• Zeytinyağlı /etli/etsiz sebze yemekleri mutlaka öğününüzde bulundurun.
• Gün kurusu, mürdüm eriği, kuru incir gibi laksatif etki gösteren meyveleri ve bunların kompostolarını tüketin.
• Günlük 25-30 gr diyet posası(lif) alın. Bunu sebze,meyve,tahıl, yağlı tohum alımınızı düzenleyerek artırın.
• Yeterli su tükettiğinizden emin olun. Günde en az 1.5-2 lt su tüketin.
• Haftada 2 kez kurubaklagil tüketin. Mercimek ezogelin ve sebze çorbalarınızı öğünlerinizde bulundurun.
• Tam tahıllı, tam buğday ve çavdar ürünlerinden faydalanarak bağırsak hareketlerinizi arttırın.

**Unutulmamalıdır ki  her diyet ve beslenme kişiye özeldir. Semptomlar düzelmediği sürece daha detaylı tetkik için doktorunuza başvurun.

Kaynakça:

The role of diet in symptoms of irritable bowel syndrome in adults: a narrative review J Am Diet Assoc. 2009 Jul;109(7):1204-14. doi: 10.1016/j.jada.2009.04.012.

İrritabl Barsak Sendromu Hakan Ümit ÜNAL

Başkent Üniversitesi İstanbul Uygulama ve Araştırma Merkezi, Gastroenteroloji Kliniği, İstanbul

İrritabl Barsak Sendromunun Tanı ve Tedavisinde Yaklaşımlar Güray CAN, Bülent YILMAZ Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Gastroenteroloji Bilim Dalı, Bolu Quality of Life in Patient with Irritable Bowel Syndrome İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi 2017; 2(2): 27-32