Dünya Sağlık Örgütü (World Health Organization-WHO) uyuşturucu bağımlılığı terimi yerine madde bağımlılığı terimini kullanmaktadır. Madde sözcüğü, tıbbi amaçlar dışında kullanılan, insanlara keyif veren ve bilinci geçici olarak devre dışı bırakan etmenlere verilen genel addır. Madde bağımlılığı ise bu maddelerin yokluğuyla birlikte sosyal ve biyolojik sorunları oluşturan insanlık sorunudur. İnsanlık yıllardır bu sorun için uğraş vermekte,  insanları bu bağımlılıktan kurtarmak için çeşitli tedavi metotları geliştirmekte ve caydırıcı cezalar çıkarmaktadır.

    Madde bağımlılığı Dünya’da olduğu gibi Türkiye’nin de önemli gündem maddelerinden birini oluşturmaktadır. 

NİKOTİN

    Nikotin patlıcangiller (Solaneceae) bitki familyasında bulunan güçlü bir uyarıcı ve alkaloiddir. Nikotin insan vücuduna kolayca geçebilir. Vücuda alınış şekli burun, ağız, cilt ya da ciğerler tarafından olabilir. Sadece 10 saniye içerisinde kana karışarak insan beynine kadar ulaşır.  Hormon sistemine, vücut metabolizmasına, damarlara, kalbe ve beyine etkileri vardır.Vücudumuzda nabız ortalama dakikada 80 kere atarken nikotin alımıyla birlikte bu sayı 100’ün üzerine çıkar.

    Alınan her nikotin insan yaşamını 5 dakika kısaltır. Erken yaşta sigaraya başlayan insanların ömrü ortalama olarak 20-25 yıl azalır. Nikotin vücut sıcaklığını azaltır. Yapılan bilimsel araştırmalara göre sigara içenlerin içmeyenlere göre daha fazla kalori aldığı gözlenmiştir.

    Nikotin Merkezi Sinir Sistemine doğrudan etki yaparak açlık-tokluk duygusunu değiştirir. Sağlıklı ve orta yaşta 885 kadın üzerinde yapılan bir araştırmada, sigara içenlerin içmeyenlere göre günde ortalama 350 kalori fazla aldığı gözlenmiştir.

    Bu da sigarayı bırakma sürecinde alınan 5 ila 10 kiloyu açıklayan bir araştırmadır.  Nikotin sigarayı bırakmak için tıbbi olarak kullanılmaktadır. Doktor kontrolünde alınan düşük dozlarda nikotin sigaranın yoksunluk belirtilerini azaltmaya yardımcı olmaktadır. Bu amaçla nikotin bantları, sakızları, spreyleri geliştirilmiştir.

YOL AÇTIĞI SAĞLIK SORUNLARI

• Kalp ve damar hastalıkları.
• Bronşların daralması sonucu akciğer rahatsızlıkları.
• Damarlarda tıkanma ve buna bağlı olarak felç.
• Ciltte sararma, cilt kanseri.
• Ağız kokusu ve dişlerde sararma.

Sigarayı bırakanlar kilo alır çünkü;

• Tat duyuları düzelir, oral alım artar.
• Sigarayı bırakanlar yemeğin üzerine sigara yakmamak için öğün süresini uzatır.
• Genellikle yemeklerini tatlıyla sonlandırırlar. Nikotin seratonin hormonunu tetikler ve bırakanlar bunu tatlıyla tamamlamaya çalışırlar. 
• Sigara içen insanlardaki bağırsak emilimi azdır. Sigaranın bırakılmasıyla birlikte bu emilim artar ve bu da kilo artışına neden olur.  
• Nikotin bağımlılarında C vitamini ihtiyacı bağımlı olmayanların 2 katıdır. 
• Karoten cildi korur. Nikotinin ciltte bırakacağı hasarı en aza indirmek adına karoten alımı arttırılmalıdır. 
• Nikotin tat duyusunda değişikliğe neden olur ve bağımlılar algılaması kolay tatların tüketimine yönelirler. 
• Eğer canınız sigara tüketmek isterse;
• Yağlı tohumlar ve rafine edilmiş nişastadan uzak durun. C vitamini desteği alın. Kırmızı- turuncu- yeşil meyve ve sebzelere yönelin. 

ALKOL

    Alkolün birçok türü vardır. Etanol denilen türü içki olarak tüketilmektedir. İçki olarak tüketilen alkol birçok hastalığa neden olmaktadır. Bunun yanında alkol iradeyi zayıflatır kişi kontrol kaybı yaşar ve uyuşturucu madde kullanımına açık hala gelir.

    Uyuşturucu kullananların %57’si alkol kullanmaktadır. Alkol mide yüzeyinden hücrelere geçiş yapar. Yüzde 20’si mideden, %80’i ince bağırsaklardan kana karışır. Sonraki durak karaciğerdir.

YOL AÇTIĞI SAĞLIK SORUNLARI 

• Enerji metabolizması, kalp atım hızı, maksimal oksijen kullanımını engeller. 
• Kuvvet, güç, sürat ve dayanıklılığı azaltır. Karaciğer, kalp, beyin, kas hasarına sebep olur.  
• Yemek borusu, gırtlak, mide ve pankreas kanserlerine yol açar.
•  Kalp ve kan dolaşımı hastalıkları meydana gelir. 
• Sağlıksız kilo alımına neden olur. 
• Kronik alkoliklerde tiamin ve folik asit düzeyleri ciddi anlamda düşüktür.  Bu durum diğer besinlerin emilimini engelleyebilir. 
• Kan pıhtılaşmasını engelleme.
• Karaciğerde ağır hasar.

Eğer canınız alkol tüketmek isterse;

-Vücudunuzun protein bakımından et, süt, yumurta,

-Avenin bakımından zengin yulaf ezmesi,

-Kalsiyum bakımından brokoli, peynir, süt, yoğurt,

-Glutamin bakımından kırmızı lahana suyu,

-Potasyum bakımından siyah zeytin, patates, muz gibi besinlere ihtiyacı vardır.

UYUŞTURUCU

    Uyuşturucu bağımlılığı, vücudun işleyişini olumsuz yönde etkileyen maddelerin kullanılması, bundan dolayı zarar görüldüğü halde bu maddelerin kullanımının bırakılmamasıdır. Bağımlı, madde kullanımına ara verdiğinde yoksunluk belirtileri yaşar. Zamanla madde kullanım sıklığı ve dozunu arttırır. Uyuşturucu kullanan bireylerde besin almada bozukluklar mevcuttur. Besin alımları az miktardadır. Buna ek olarak besin ögesi emiliminde azalma görülür. Besin emiliminden kaynaklanan sorunlardan dolayı bağırsak emiliminde de sorunlar görmek mümkündür.  

    Eroin bağımlılarında bağırsak hareketlerinde bozukluk gözlemlenir ve buna bağlı olarak kabızlık meydana gelir. 

    Esrar bağımlılarında kalp atım hızı ve kan basıncında artış meydana gelir ve buna bağlı olarak solunum problemleri meydana gelir. Zihin bulanıklaşır ve konuşmada, algılamada, hareketlerde gözle görülür anormal değişimler meydana gelir. 

    Kokain bağımlılarında ise açlık hissinde ve uyku isteğinde azalma mevcuttur. Genel olarak enerji miktarlarında artış görülmektedir. 

KAFEİN

    Kafein, aslında birçok bitkide bulunan metilksantin adı verilen bir bileşik türüne ait doğal bir maddedir. Kafein oranlarına baktığımızda, 1 bardak çayda 50 miligram, 1 fincan kahvede 100 miligram kafein bulunmaktadır. Merkezi sinir sistemi uyarıcısıdır.

    Beyni, sinir sistemini faal konuma geçirir, metabolizmayı hızlandırır. Kafeinin yağ yakıcı etkisi mevcuttur. Bu sebepten ötürü sporcular tarafından sıklıkla tercih edilirler. Fazla doz alımı doping olarak nitelendirilir. Kafeinin aşırıya kaçmayacak miktarda alınmasının onlarca faydası vardır.

    Kafein miktarının normali kişiden kişiye değişiklik göstermekle birlikte ortalama olarak günde 2-3 fincan kahve ve 6-7 bardak çay normaldir. Fakat bu miktarların daha da artması fazla doz olarak nitelendirilecektir. Normal bireylerde fazla doz alımına bakacak olursak, çarpıntı, uykusuzluk, ağız kuruluğu, hazımsızlık ve konsantrasyon eksikliği gibi etkileri görmek mümkündür.

Eğer canınız kafein tüketmek isterse;

-Vücudunuzun fosfor bakımından et, tavuk, balık, yumurta, süt ürünleri, yağlı tohumlar,

-Sülfür bakımından yumurta sarısı, turp, kırmızı biber,

-Tuz bakımından deniz tuzu ve elma sirkesi,

-Demir  bakımından yeşil yapraklı sebzeler, et ve balığa  ihtiyacı vardır. 

Kaynakça:

Baysal, Ayşe. Beslenme. ANKARA: Hatipoğlu Yayınevi, 17. Baskı 2017.

Ünveren, Gözde. Bağımlılık Ve Beslenme. 2015

Öncel, Sibel, Merve Göde, Nafiz Can, Göksel Arli, Ozan Sezgin, Osman Güldemir, Ebru Zencir ve Sema Ekincek. Beslenmenin Temel İlkeleri. ESKİŞEHİR: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2. Baskı 2016

Narkotik Suçlarla Mücadele Daire Başkanlığı, Türkiye Uyuşturucu Raporu,2017.

Türkiye İstatistik Kurumu, Bireylerin Tütün Mamulü Kullanma Durumu,2016.

Türkiye İstatistik Kurumu, Bireylerin Alkol Kullanma Durumu,2016.

Türkiye İstatistik Kurumu, Bireylerin Madde Kullanım Durumu,2016.

Yeşilay, Sigara Bağımlılığı,2018

Yeşilay, Alkol Bağımlılığı,2018

Yeşilay, Madde Bağımlılığı,2018