Hangi soruya cevap arıyorsun?
Besinlerde bulunan karbonhidrat ve proteinlerin yanı sıra önemli bir kimyasal grup olan yağ asitleri arasında omega yağ asitleri önemli bir yere sahiptir. Omega yağ asitleri içinde özellikle 3, 6 ve 9 çok iyi bilinmesine rağmen; omega 5 son zamanlarda popüler olmuş yağ asitlerindendir.
Omega 5 (ω-5) yağ asiti, 18:3 n-5 yapısına sahip olup, bu grupta öncü yağ asidi olarak punisik asit (PA) bilinmektedir. Bir konjuge linolenik asit (CLnA) türevi olan PA, aynı zamanda “süper CLnA” olarak da isimlendirilmektedir. PA’in en önemli bitkisel kaynağı olarak, %65-80 oranında bulunduğu nar çekirdeği yağı bilinmektedir. Hatta PA nar bitkisinin Latince adına atfen (Punica granatum L.) “Pomega-5” de denilmesine rağmen, ilk defa Trichosanthes krilowii, T. bracteata ve T. nervifolia adlı bitki türlerinden elde edildiği için bazı kaynaklarda “trikosanik asit” olarak da adlandırılmaktadır.
Türkiye’de nar çekirdeği meyve işleme sektöründe önemli bir atık olup ülkemizde yetiştirilen 15 nar çeşidindeki PA miktarının %70,42 ve 76,17 olması nedeniyle farmasötik ve nutrasötik endüstrileri için önemli bir kaynaktır. Başka bir çalışmada da İsrail, İspanya, Türkiye, İran ve Tunus’ta yetiştirilen nar çeşitlerinde de PA oranının %74 – 85 arasında değiştiği bulunmuştur.
Punisik Asit ve Metabolik Sendrom
Omega 5 yağ asidinin sağlık üzerine pek çok olumlu etkisi vardır. Ratlar üzerinde yapılan bir çalışmada (Arao ve ark., 2004), insan hepatoma HepG2 hücrelerinden üretilen ve LDL ve VLDL’nin bir bileşeni olan apolipoprotein B100 sekresyonunu azaltmıştır. Diğer yandan, diyetlerine PA eklenen OLETF (Otsuka Long Evans Tokushima Fatty) sıçanlarının daha zayıf oldukları ve yağ hücrelerinin apoptoza uğradığı gözlenmiştir. Başka bir çalışmada ise (Mcfarlin ve ark., 2009) punisik asit supplemenleriyle desteklenen yağ oranı yüksek farelerin, punisik asit supplementleriyle desteklenmeyenlere göre adinopektin oranlarında azalma ve leptin oranlarında artma gözlenmiştir. Ayrıca vücut ağırlığı ve ortalama kilo alma oranı da azalmıştır. Bu etkileriyle obezite ve kalp hastalıklarını önleme veya etkilerini azaltma özelliği olduğunu söyleyebiliriz.
Omega 5 yağ asidinin kanıtlanmış bir diğer etkisi de Tip II DM riskini düşürmesi ve insülin direncini düzenlemesidir. 2001’de Das ve ark. tarafından yapılan bir çalışmada günlük oral 300 ve 600 mg/kg nar çekirdeği yağının, 12 saat içinde kan glikozunu %47 ve %42 oranında düşürdüğü gösterilmiştir. Ancak bu etkinin düşük konsantrasyonlarda ortaya çıkmadığı da bildirilmiştir. Esmaillzadeh ve arkadaşlarının 2004’te yaptığı insan çalışmalarında ise hiperlipidemiye sahip Tip II diyabetli kişiler 3 ay boyunca düzenli olarak nar suyu tüketmiş. Çalışmanın sonunda insülin direncinin ve serum LDL konsantrasyonlarının düştüğü gözlenmiş. Ancak HDL kolesterol ile ilgili kesim bulgular yoktur.
Punisik Asit ve Antikanser Etki
Prostat kanseri, birçok batı ülkesinde görüldüğü gibi Amerika’ da erkeklerde kansere bağlı ölümlerde ikinci sırada yer alan bir kanser türüdür. Malik ve ark. (2005), omega 5 yağ asidinin insanlarda prostat kanserini önleyici ve tedavi edici etki gösterebildiğini öne sürmektedir. Güçlü antioksidan ve antiinflamatuvar etkiye sahip olan omega 5 yağ asidinin kanser aktivitesini baskıladığı yapılan çalışmalarla ortaya konmuştur. Prostat kanserinin patogenezinde yer alan enzimler; aromataz ve 5a-redüktaz ile steroit hormonlardır. PA, aromatazı inhibe etmek suretiyle, steroidogenezi önleyerek, hormon-bağımlı prostat kanserini engellemektedir. PA, androjen-bağımlı LNCaP hücrelerinde, çoğalmayı önleyici, antiandrojenik ve pro-apoptik etki göstermektedir.
Diğer Etkiler
• Antioksidan Etki: Omega 5 çok güçlü bir antioksidandır. ORAC değeri 13.000/gr dir. Antioksidan gücü, üzüm çekirdeği ekstresinin 6 katıdır. Zarar görmüş hücre zarının onarılmasına yardımcı olur. Hayvan çalışlmalarında serbest oksijen radikallerini uzaklaşltırdığı, makrofajlardaki oksidatif stresi ve lipid peroksidasyonunu azalttığı, yaşlı insanlarda plazma antioksidan kapasitesini artırdığı gösterilmiştir.
• Antienflamatuar Etki: Omega 5 yağ asitleri vücut iltihaplarında çok önemli bir rol alan 5-lipoksigenase’ı önler. Dolayısıyla dizde, belde artroz dediğimiz kireçlenme ağrılarını azaltmaya yardımcı olur. Osteoartritli hastalarda eklem yıkımının baskılanabileceği öne sürülmüş ancak bunu kanıtlayacak bir çalışma henüz yapılmamıştır.
• Cilt Etkileri: Omega 5’in antioksidan etkisi cildi serbest radikallerin zararlarına karşı korur ve cildin doğal yağının üretimini dengeler. Ayrıca vücuttaki hormonal dengesizlikleri önlemeye yardımcı oluşu ile akne tedavisinde veya aknenin önlenmesinde de etkilidir.
• Omega 5 içeren nar çekirdeği, içerdiği doğal östrojen sayesinde özellikle menapozda vücut dengesini sağlar.
• Yapılan bazı çalışmalar omega 5 yağ asidinin hafızayı geliştirici etkileri bulunmu. Bu sebeple Alzheimer ve demans için olumlu etki gösterebileceği düşünülmektedir.
Sonuç olarak:
Doymamış yağ asitleri içerisinde en az bilinenlerden biri olan omega 5 yağ asitleri ve kaynağı nar çekirdeğinin günümüzde henüz keşfedilmeyen daha pek çok etkisi olduğu savunulmaktadır. Yapılan çalışmaların yetersizliğine rağmen toksisite açısından çok güvenli, anti-obezite, kalp hastalıkları, alzheimer, osteoartrit ve diyabet gibi pek çok ciddi hastalıkta olumlu sonuçlar doğurmuştur.
Kaynakça:
Arao K, Wang YM, Inoue N, Hirate J, Cha JY, Nagao K, Yanagita T. Dietary effect of pomegranate seed oil rich in 9cis, 11trans, 13cis conjugated linolenic acid on lipid metabolism in obese, hyperlipidemic OLETF Rats. Lipids in Health and Disease, 2004, 3:24.
Medjakovic S, Jungbauer A. Pomegranate: A Fruit That Ameliorates Metabolic Syndrome. Food Funct., 2013, 4, 19.
Banihani, S., Swedan, S., & Alguraan, Z. Pomegranate and Type 2 Diabetes. Nutrition Research, 2013, 33(5), 341–348.
Tamer CE, Nar: Bileşimi ve İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri. Gıda ve Yem Bilim, Teknolojisi, 2006, 9.
Yılmaz B, Usta C. Nar’›n (Punica granatum) Terapötik Etkileri. Türk Aile Hek Derg, 2010; 14(3): 146-153.
Erdoğan Orhan İ. Omega-5, -7 Yağ Asitleri, Konjuge Linoleik Asit ve Sağlık İlişkisi. Gazi Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi, Farmakognozi Anabilim Dalı, Ankara, 2016.
