Yaşam döngüsünde insan beslenmesi anne karnında başlar ve ölümle son bulur. Doğumdan sonra ilk 6 ay sadece anne sütü ile olması gereken beslenme 6. ayın sonunda bazı ek gıdalarla devam etmelidir.
Her zaman vurguladığım gibi ilk 6 ay bebeğinizin anne sütünden başka su dahil hiçbir besine ihtiyacı yoktur. Anne sütü, bebeğinizin ihtiyacı olan tüm makro ve mikro besin ögelerini karşılayan ve her bebeğin ihtiyacına göre annede seçici olarak üretilen mucizevi bir besindir. Bebeğinizin tüm ihtiyacını karşıladığı gibi yapısındaki bir takım aminoasit ve antikorlarla da bağışıklık sisteme katkı sağlayarak şimdi ve ileride olası hastalıklara karşı koruyucudur.
Bu nedenle tüm annelerden ricam; “Bebeğinizi bu mucizevi besinden mecbur kalmadıkça mahrum bırakmayınız” olacaktır. Daha sonrasında ise anne sütü kesilmeden uygun ek gıdalara küçük miktarlarda başlanılmalıdır. Örneğin; bebeğiniz için yoğurt çok iyi bir seçim olurken ilk 1 yaş için inek sütü iyi bir seçim olmayacaktır. Bunun gibi birçok örneği ve neden uygun olmadıklarını yazımda sizlerle paylaşacağım.
6.Aydan Sonra Aylara Göre Verilmesi Önerilen Ek Gıdalar
İlk 6 ay anne sütü
7.Ay; Anne sütü+ yoğurt, sebze suyu, meyve suyu, pekmez, yumurta sarısı(1/4), devam maması
8.Ay; Anne sütü+ yoğurt, meyve suyu, sebze püresi, sebze çorbası, pekmez, et- tavuk suyu, bitkisel yağlar, bisküvi, pirinç, pirinç unu, yumurta sarısı(tam)
9.Ay; Anne sütü+ yoğurt, pekmez, tam yumurta, pastörize peynir, tahıl-kuru baklagil ezmeleri, iyi ezilmiş ev yemekleri, devam mamaları
12.Ay; Aile sofrasına oturtulup kendi deneyimlerini göre seçim yapmaları sağlanmalı. Süt, yoğurt, yumurta, tavuk eti, balık eti, kırmızı et, meyve veya meyve suları(taze sıkılmış)
1 Yaşına Kadar Verilmesi Uygun Olmayan Gıdalar ve Sebepleri
♦Yumurta Beyazı: İlk bakışta masum ve iyi bir protein kaynağı olarak görülüp ek gıda tercihiniz olabilmekte fakat içeriğindeki protein yapısı sebebiyle alerji oluşturma riski bir gıdadır. Bu nedenle 1yaşına kadar verilmesi uygun değildir.
» Buna alternatif olarak yumurta sarısını başlangıçta ¼ şeklinde sonraki aylarda artırarak verebilirsiniz.
♦Bal: Bebeğinizin zorla tükettiği gıdaları(yoğurt gibi) sevdirmek için bal eklemek çözümmüş gibi görünse de çok tehlikeli bir uygulamadır. Çünkü bal “clostridium botulinum” adı verilen bakterinin sporlarını içerdiği için kusma, ishal, bulantı, solunum yetmezliği ve ölüme varan sonuçlara yol açan botulizm felcine sebep olabilmektedir. Bir yetişkinin midesinde bu bakteriye karşı koyabilecek bariyer mevcut durumdadır fakat bebeklerin midesinde böyle bir mekanizma henüz gelişmemiş olduğu için 1 yaşına kadar tüketimine dikkat edilmelidir.
» Bala alternatif olarak ev yapımı pekmezi tercih edebilirsiniz.
♦İnek Sütü: Bazı nedenlerden dolayı bebeğini emziremeyen anneler alternatif olarak inek sütü vermektedir. Fakat inek sütü demir içeriği çok düşük bir besin olması sebebiyle bebeğinizde anemi ve demir eksikliğine yol açabilir.
Anne sütüne oranla yüksek protein içerdiği için böbreklere fazla yük binmesine de sebep olmaktadır. Ayrıca bebek bağırsağı inek sütünü sindirmek için henüz uygun olmadığından bağırsaklarda zamanla hasara sebebiyet vererek ileride emilim problemlerine hatta ciddi metabolizma hastalıklarına yol açabilir. Bu nedenle 1 yaşına kadar inek sütü ek gıda olarak tercih edilmemelidir.
» Buna alternatif olarak yoğurt verilmelidir.
♦Gluten: Buğdayda bulunan bir protein olan gluten unlu mamüllerin yapısını sağlar. Ayrıca çavdar, arpa ve yulafta da bulunan gluteni bebeklerle tanıştırma zamanı oldukça kritiktir.
Emzirme sırasında anne sütünden bebeğe az miktarda gluten geçer ve bu da bebeği çölyak hastalığı(gluten intoleransı) riskine karşı korur. 4-6 ay arası sadece anne sütü bu nedenle de çok önemlidir.
Bebeğin glutenle 4 aydan önce ve 7 aydan sonra karşılaşması çölyak ve DM(diyabet) riskini artırır. Bu nedenle ek besine geçerken gluteni 4-7. ay arasında anne sütü ile birlikte vermek gerekmektedir.
♦Bazı Meyveler: Bazı tropik meyveler(çilek, şeftali, muz, kivi gibi) aromaları ve tatlarıyla hem siz hem bebeğiniz için oldukça cazip görünebilmekte fakat gerçekten de öyle mi bir bakalım. Bu grup meyveler özellikle atopik bireyler (alerjik yapıda bireyler) için sakıncalı olabilir. Bebeğinizde şimdi veya ileride alerji oluşma riski ortaya çıkarır. Ayrıca emziren annelerin tüketimi de bebeğini etkileyebilir. Ek olarak domates, patlıcan gibi sebzelerde alerji riski yüksek gıdalardır.
» Tüm bunlara alternatif olarak diğer mevsim sebze ve meyveleri püre haline getirilip verilebilir.
♦Tuz ve Şeker: Unutmayın bebeğinizin damak tadı ona bu ilk verdiğiniz gıdalarla şekilleniyor. İlave tuz ve şeker verdiğinizde ise ileride tuza ve şekere bağımlılık artacak bu da obezite gibi beslenme bozukluklarına yol açacaktır. Ayrıca bebeğinizin gıdasına tuz eklemeniz böbrek hasarına da sebep olabilmektedir.
♦Kuru yemiş gibi taneli gıdalar: Bu tür gıdalar çiğneme refleksi gelişmemiş bebeğiniz için boğulma riski açısından uygun değildir. Ayrıca alerji riski de yüksek gıdalar grubundadır.
♦Sakatat ve Şarküteri Ürünleri: Şarküteri ürünleri işlenmiş gıdalar sınıfına girdiğinden yetişkin bireylere de önermediğim ürünlerdir. Kaldı ki bebeğinize asla vermemelisiniz. Yüksek yağ ve tuz içerikleri ve katkı maddeleri yüzünden sağlığa büyük ölçüde zarar verir. Ayrıca bu gıdaların çoğu çiğ olduğu için bazı virüs ve bakteri riski taşımaktadır.
♦Deniz Ürünleri: Her zaman haftada 3 diye altını çize çize yazarım fakat bebeklerde durum biraz farklı. Çünkü balıklarda biriken kurşun, cıva, alüminyum, bakır gibi ağır metaller bebeklerde ciddi sorunlara yol açabilir. 9. ayda minik parçalarla beslenmeye ekleyebilirsiniz. Bebeğinizde herhangi bir alerji belirtisi gözlemlediyseniz balık konusunda ısrarcı olmayınız. 1 yaşı doldurmasını beklemenizde fayda vardır.
♦Konserve ve Paketlenmiş Gıdalar: Hiçbir bireye önermediğim gibi bebeklerde de tüketimini uygun bulmuyorum. Besin etiketine şöyle bir göz attığınızda ne demek istediğimi anlayacaksınız. Çünkü raf ömrünü uzatmak, albenisini artırmak, aroma katmak vs. birçok sebepten katkı maddesi kullanılmaktadır. Ayrıca konserve ürünler gereğinden fazla tuz ihtiva etmektedir. Bu ürünlerle bebeğinizi ne kadar erken tanıştırırsanız o kadar risk altında demektir.
♦Kafein: Kalsiyum, demir gibi bazı minerallerin emilimini azalttığından dolayı çay, kahve türevi kafein oranı yüksek içecekleri bebeğinize vermeyiniz. Ayrıca bu tarz içecekler uykusuzluk huzursuzluk gibi etkilerde yapacaktır.
» Buna alternatif olarak taze sıkılmış(evde kendi yaptığınız) meyve suyu tercih edebilirsiniz.
♦Aşırı Baharatlı Yiyecekler: 9. aydan sonra kendiniz için pişirdiğiniz yemeklerin sularından bebeğinize de verebilirsiniz. Fakat bu yemeklerdeki aşırı baharat ve acı bebeğinizin midesini ve bağırsaklarını rahatsız edeceği için huzursuzluk meydana gelecektir. İleriki yaşlarda ise gastrit, reflü, ülser gibi mide problemlerine sebebiyet verecektir. Bu nedenle yemeklerinize bebeğinizin de tüketebileceği ölçüde baharat katarsanız daha sağlıklı olacaktır.
Kaynakça
Aggett PJ. Research Priorities in Complementary Feeding: International Paediatric Association (IPA) and European Society of Paediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition (ESPGHAN) Workshop. Pediatrics 2000;106.
Agostoni C, Decsi T, Fewtrell M, et al; ESPGHAN Committee on Nutrition. Complementary feeding: a commentary by the ESPGHAN Committee on Nutrition. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2008;46.
Ersin K, Süt Çocuklarında Beslenme ve Ek Gıdalar, Gazi Üniversitesi.
Köksal G. Tamamlayıcı Besinler ve Bebek Beslenmesindeki önemi, Türkiye Klinikleri Pediatrik Bilimler Beslenme ve Metabolizma Hastalıkları Özel Sayısı, Cilt/Vol:3, Sayı No: 6, 2007
Pietrobelli A, Agosti M. Nutrition in the First 1000 Days: Ten Practices to Minimize Obesity Emerging from Published Science. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2017;14(12):1491.
Souza FI, Caetano MC, Ortiz TT, Silva SG, Sarni RO. Complementary feeding of infants in their first year of life: focus on the main pureed baby foods. Rev Assoc Med Bras. 2014;60.
