Besinin Adı

Türkçe: Somon

İngilizce: Salmon

Latince: Salmo

    Pasifik somon (oncorhynchus Spp.) ve Atlantik somon (Salmo Salar) olarak bilinir. Pasifik ve Atlantik okyanuslarında yaşar. Manyetik tedaviler açısından oryantasyonu farklı olan  Salar somonlarında jeomanyetik alanları harita bilgisi tespit ettiği gözükürken; kısa zamanda okyanuslardan göç edilebilmeleri olmamasının yanı sıra bu tür balıklar Pasifik Salmonidae türünde adaptif yönelim tepkileri verirken, Salmonoid familyasına ortak ata olması ve normal olmayan yaşam öyküsünün popüleritesinde sınırlı kalmadığının en büyük göstergesi olup Dünya çapında bu somonun ise su ürünleri yetiştiriciliği ya da avlama balıkçılığı yapılması bireyler için seyredilebilirlik açısından vahim durumda gözükse de şüpheye düşülen yaşam şartlarının oldukça başarılı bir şekilde gözlemlenebilmesinin yanı sıra istila edilmesi de oldukça büyük potansiyele sahip olan habitatlara sahiptir.

    Kuzey Atlantik’in ılıman nehirlerinde yaşam sürdürülebilen ve normal olmayan tek salmonid popülasyonunda genetik olarak yaşam mazisi varyasyonlara dayanan mühim yere sahiptir. Cins’in etkili haliyle diploid olarak kabul edilebilirliği 4. salmonoide özgü 80 milyon öncesine has tek omurgalı bütün-genom duplikasyonunu sağlar. Dünya çapında yıllık üretilebilirliği %2‘yi geçen ekonomik yönden önemli tek cins globally çeşididir. 2016 yılından bu yana somon üretimi 1800’den fazla yetiştirilmektedir. Birleşik Krallık’ın  (İskoçya) ve Norveç’in  Kuzey Atlantik bölgesi, çiftlik somonunun çoğunluğunu  sırasıyla % 78 ve % 12 olarak yaklaşık 1.5 milyon ton olarak gösterilmiştir.

Tür  Özellikleri:

    Yaşamlarının ilk dönemlerini tatlı sularda geçirdikten sonra denizlerde yaşamlarını sürdüren anadrom balık çeşitleridir. Denizde hayat sürmek için fizyolojik süreçler geçirirken bu balıklarımız gümüşümsü renge bürünürler ve denizlere olan göçlerini tamamlamaya müsaittirler. Genellikle tatlı sulara yumurtalarını bırakırlar.

    Somon balıkları yetiştiriciliğinde cinslerinin seçimi önemli bir yapıya sahiptir. Bu çeşitlerin başlıcaları şunlardır:

    Atlantik Somonu (Salmo salar); Yaşamlarının tümünü tatlı su balığı olarak geçiren ve göç etmek nedir bilmeyen türlerdir. İsveç, Finlandiya ile Norveçte yaşamlarını sürdürmektedirler. Üretimin bol olduğu ülke ise Norveçtir.  Mevsimlerden Sonbahar, kış; Aylardan  ekim ve  ocak da  nehirlerde,  şubat ve mart ayları ise yumurtlama dönemlerini kapsar. Yumurtlama sürecinde oluşan yavrunun  tatlı sularda geçirecekleri son dönem olduğu için Parr dönemi diyoruz. Yavrunun denize açıldığı, yaşamda kaldığı evremiz ise Smolt dönemi. Besinleri küçük balık yiyerek yaşamlarını sürdürmektedirler.

    Chum Somon (Oncorhynchus keta); Asya, Japonya, Kuzey Amerikada görülür. Denizde yaşama evrelerinin 3.yılında cinsi yaş almaya erişmesiyle ocak ve eylül aylarında yumurtlamalarını gerçekleştirirler.

    Pembe Somon (Pink somon / Oncorhynchus gorbuscha); Kambur sırtlı somon diyoruz. Böyle denmesinde ki sebep ise çoğalma evresine yaklaşıldıkça erkek balığın sırtında kıkırdaksı bir kambur görünüme sahip olmasıdır. Kuzey Amerika, Asya’nın geniş nehirlerinde ve ya özellikle Kuzey Pasifik ve Alaska sularında yaşamlarını sürdürmektedirler. Eylül ağustos ayları nehirlerin sığ ve hızlı akan sularında yumurtlama sürecini geçirirler. İki sene beslenmelerini tamamladıktan sonra cinsimizin olgunluğa ulaştıklarını görüyoruz. Bu kısa yaşam döngüsü pembe somonu diğer Pasifik somon balıklarından ayırıcı özellik taşımaktadır.

    Gümüş Somonu (Oncorhynchus kisutch); Yaşama döngüsü ve hareketleri bakımından Atlantik somonuna benzer özellik gösteren Pasifik somon üyesidir. Küçük ırmaklara girerek kış başlangıcı ya da sonbahar sezonunda 1500-2000 adet yumurta bırakırlar. Yumurtlama sonrası Pasifik somon cinsleri kadar yaşamsal faaliyetlerini yitirmeselerde ilkbahardan sonra ölüme doğru yelken açarlar.

    Kral Somon (Oncorhynchus tschawytscha); Pasifik somon balıklarının en büyüğü, 1,5 metre uzunluğa sahip ve 45 kilogram ağırlığa ulaşılabilir olması; doğal yayılım alanlarında ise Batı Amerika’dan başlayıp Kaliforniya ve Alaska’ya uzanmasıdır. Yumurtlama göçü temmuz, haziran ayları hatta sonbahar mevsimi olan eylül aylarına kadar sürerler.

Faydaları ve/veya Zararları:

Omega-3 esansiyel yağ asitlerinin beslenmedeki önemi, 20-16’a  nispeten, 1-4 / 1 oranında daha fizyolojik bir omega-6 / omega-3’e orantısına geri dönme ihtiyacının ortaya atılmıştır. Mevcut Batı diyetlerine baktığımızda sağlanan  Omega-6’nın omega-3’e esansiyel yağ asitlerinin ilişkisini vurgulamak için, omega-6 yağ asitlerinin bitkisel yağlardan alımını eksilterek ve omega-3 yağ asitleri alımını yağlar açısından zengin bir yapıya getirmektir. Omega-3 yağ asitlerinde ve ya haftada üç ila iki defa balık yenilmesini  ve balık yağı takviyeleri halinde alımı sağlamaktır. Omega-3 yağ asitleri, zamanımızın başlangıcından beri beslenmemizin parçası olmuştur.

    Besleyici değeri yüksek ve sindirimi kolay bir besin olmasının yanı sıra 15-20 g protein içerir. Karbonhidrat iz miktarda bulunurken yağ oranı yarım yağlı %5-10, az yağlı %5’ten az, yağlı balıklarda ise %10’dan fazladır. İyot, fosfor ve demir deniz balıkları, potasyum da ise tatlı suda yaşayan balıklarda bulunur. Vitaminlerden  B1 – B2, A, D  zenginken, C vitamininden fakirdir.100 gr. az yağlı balık eti 70 kalori, 100 gr. yağlı balık eti ise 160 kaloriye tekabül etmektedir.

BİLGİLENDİRME

    Endüstriyel şekilde üretilen balık türü olup, ülkemizde üretim faaliyetleri de yapılmaktadır. Pembe renkte ve hoş görünüme sahip olması etine önemli özellik katar. Somon balığının fümesi çok meşhur özellik taşımasının yanında pişirme tekniklerine baktığımızda tava, ızgara yöntemi, buğulama, soslu yemekleri  ve haşlama en önemli teknikler arasındadır. Somon da et oranlarına baktığımızda Fire   %35 iken, % 65 ise yenebilir oranı kapsamaktadır. Tatlı su balıklarının buz içinde saklanması da tavsiye edilmez. Denizlerde karşılarına çıkan engellerde 3 metreye kadar atlayabilirler. 1 adet somon balığı yaklaşık 6-10 kg arasında değişmektedir.

Kaynaklar:

MİCHELLE M. ve ark., Magnetic Map in Nonanadromous Atlantic Salmon, Received for Review May 16, 2018.

UNNELAND L., ve ARK., Investigating the Frequency of Triploid Atlantic Salmon in Wild Norwegian and Russian Populations, Jørgensen et al. BMC Genetics (2018) 19:90 (https://doi.org/10.1186/s12863-018-0676-x)

Milli Eğitim Bakanlığı, Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi(MEGEP)-Denizcilik&Somon, Ankara, 2009.

SİMOPOULOS A.P., MD,FACN., (2002), Omega-3 Fatty Acids in Inflammation and Autoimmune Diseases, Journal of the American College of Nutrition, Nutrition and Health, Washington, D.C. 21:6, 495-505, DOI:10.1080/07315724.2002.10719248

Milli Eğitim Bakanlığı, Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi(MEGEP), Yiyecek ve İçecek Hizmetleri, Balıklar, Ankara-2006.