İnsan vücudu her gün çevresinde bulunan çok sayıda madde ile isteyerek veya istemeden karşılaşmaktadır. Bir kısmını yenilebilir ve içilebilir besinler olarak adlandırdığımız bu maddeler, çeşitli yollardan(ağız, burun, akciğerler, gözler) vücudumuza girmektedir. Vücudumuz bu maddelerin önemli bir kısmını özellikle besinleri, işleyerek kullanmakta ve geriye kalan artıkları dışarı atmaktadır. Bazı maddeler ise insan vücuduna zarar verecek niteliktedir ve vücuda alındıktan sonra yok edilmeleri için yoğun bir çalışma yürütülmesi gerekmektedir.

ALERJİ NEDİR?

    Alerji; vücudun yabancı olarak tanıdığı solunan, yenilebilen, iğne ile enjekte edilebilen veya deriye/göğüse doğrudan temas eden, organik veya inorganik maddelere karşı oluşan savunma mekanizmasının biraz abartılı olarak çalışması halidir. Vücudumuzun savunma mekanizması, sağlıklı bir yaşam sürmemiz açısından çok önemlidir. Ancak alerjik reaksiyonlarda olduğu gibi savunma yöntemleri yerli yersiz çalışmaya başlarsa çeşitli rahatsızlıklar oluşabilir.
İnsan vücuduna giren ve kanda kendine özgü bir karşıt madde oluşturan yabancı maddelere ‘‘antijen’, oluşturulan karşı maddeye ise ‘‘antikor’’ adı verilir. Bu antijen bir alerjiye yol açarsa o zaman ‘‘alerjen’’ adını alır.

    Besin alerjisinin gelişimi bağışıklık sistemimizin besinlerdeki proteinleri tehdit unsuru olarak algılayıp bunlara karşı IgE tipi antikorlar üretmesi ile başlar. Duyarlı olan bireyler aynı besinle karşılaştığında daha önce oluşmuş olan IgE antikorlarına bağlanır ve mast hücrelerinden başlıca histamin olmak üzere birçok maddenin salınmasına neden olur. Klinik bulgular işte bu maddelerin etkisine bağlı olarak gelişmektedir.

    Besin alerjileri daha çok çocukluk döneminin sorunlarından birisidir. Anne sütü alan bebeklerde genellikle ek gıdalara başladıktan sonraki dönem ciltte kızarıklık egzama gibi belirtilerle ortaya çıkabilir.

    Günümüzde besin alerjileri anafilaktik reaksiyonların en önemli nedenlerindendir. Bu nedenle halk sağlığı sorunu olarak kabul edilmektedir. Besin alerjilerinde korunma önlemlerinin çok yönlü yapılması gerektiğinden bu hastalar devamlı risk altındadır.
Besin alerjilerinin çoğu aşağıdaki besinlere karşı gelişmektedir. Ancak tüketilen her besine karşı alerjik reaksiyonların gelişebileceği unutulmamalıdır.

Bunların dışında bazı gıda katkı maddeleri de alerjendir.

    Süt ve yumurta alerjisi daha çok bebeklerde görülür. Bir besin bir bireyde, başka bir besin başka bir bireyde alerjik olabilir.

    Aynı familyadan olan besinlerin hepsi alerjik olabilir. Örneğin, bezelye alerjisi olan bireyde mercimek de alerjik tepkimeye neden olabilir.

    Genellikle çiğ besinler pişmişlerden daha çok alerjiktir. Yine, yaş ilerledikçe alerji duyarlılığı azalabilir. Örneğin, anne sütü alma döneminde hayvan sütlerine alerjisi olan bebekte altı aydan sonra bu duyarlılık azalabilir.

TANI YÖNTEMLERİ

ANAMNEZ

Besin alerjilerini teşhis etmek için göz önünde bulundurulması gereken noktalar şunlardır:

1)Reaksiyonu tetikleyen şüpheli besin
2)Yenilen besinin miktarı
3)Ağızdan tüketimi ve semptomların başlaması arasında geçen süre
4)Semptomların nedeninin tanımlanması
5)Besinin her tüketiminde aynı semptomların oluşması
6)Egzersiz gibi diğer neden olan faktörler
7)Son reaksiyondan beri geçen zaman
8)Reaksiyonun tekrarlama sıklığı
9)Diğer artırıcı faktörler

Bu ayrıntılı anamnez verileri ve klinik bulguların ışığında; hasta için en ucuz, en kolay fakat en spesifik test seçilerek alerjiden sorumlu besin saptanmalıdır.

BESİN ALERJİLERİNDE BESLENME TEDAVİSİ

    Alerjik tepkime görülen bireylerde çok dikkatli diyet öyküsü alınmalıdır ve doğru yanlış denemesiyle alerjik besin saptanmalıdır. Yenen yiyeceklerle görülen alerjik belirtiler kayıt edilmeli ve alerjik olan yiyecek diyetten çıkarılmalıdır. Belirti geçmedi ise diğerleri de tek tek denenmelidir. Yenen miktarlar ile alerjik tepkimenin türü de belirlenir.

    Besin alerjileri, bebeklik döneminden başlayarak insan hayatını etkilemektedir. Bu nedenle alerjisi olan bireylerin beslenmesine, çok küçük yaşlardan itibaren dikkat edilmelidir ve bireylerin besin alerjileri nedeniyle diyetlerinden çıkardıkları besinlerin, yetersiz ve dengesiz beslenme durumuna yol açmaması sağlanmamalıdır.

    Besin alerjilerindeki en önemli ve tek beslenme tedavisi diyet eliminasyonudur.

DİYET ELİMİNASYONU

    Diyet eliminasyonu kısaca istenmeyen ve alerjiye neden olan besinin kişinin diyetinden çıkarılması olarak tanımlanabilir.
Diyet eliminasyonu, istenmeyen besin reaksiyonlarının hem tanısında hem de tedavisinde sıklıkla kullanılmaktadır.

    Anamnez sonucu bazı besinler ve bunlarla ilgili ürün, elimine edilmelidir.
Bu diyetlerin başarısı, alerjenlerin doğru olarak belirlenmesine ve diyetten, sorumlu alerjeni içeren tüm besinlerin elimine edilmesine bağlıdır.

    Alerji belirtisi gösteren besin süt, yumurta gibi temel bir besin ise, onun yerini tutabilecek besinler yenir ve alerji yapan besin zaman geçtikten sonra tekrar denenir. Tekrar alerjik etki gösterirse, o besinin yerini tutan besinlerle diyet düzenlenir.

    Birçok besinin tat ve renk vericilerle birlikte karıştırılmasıyla hazırlanan yiyecek ve içeceklere dikkat edilmelidir. İçerisinde herhangi bir madde alerjik etkiye sahip olabilir.

    Alerjik tepkime herhangi bir gıda katkı maddesinden ya da beslenmede gerekli olmayan çikolata gibi bir besin ise, o maddenin zararları anlatılarak yenmemesi sağlanır. Çocuk için süt temel besin olduğundan, süt yerini tutacak şekilde soya fasülyesi, kabuğu ayrılarak iyi pişmiş mercimek, nohut gibi diğer yüksek proteinli besinlerden yararlanılabilir.

    Diyet eliminasyonu sırasında çocuklarda hassasiyet gösterilmesi gereken bazı noktalar vardır.

Bunlar:
a)Çıkarılan besinin yerine en uygun bir diğerinin konulması
b)Çocuğun büyüme ve gelişmesini etkilememek
c)Anemi, hipoproteinemi, vitamin ve mineral eksikliğine neden olmamak
d)Psikolojik bozukluğu önlemeye çalışmak
e)Anafilaksiye yol açan besinleri sürekli elimine etmek

SONUÇ OLARAK;

    Besin alerjileri insan hayatını önemli derecede etkileyen bir durumdur bu nedenle deneyimlerle alerjik besin veya tat ve renk verici madde saptandıktan sonra bunların dışında kalan besinlerle yeterli ve dengeli bir diyet düzenlenmeli, yemeklerin hazırlanmasına dikkat edilmeli, alerjen katkı ögesi eklenmemeli ve besinlerin toksik ögelerle kontamine olması önlenmelidir.

Halise Tanoğlu

Kaynakça:

Baysal A ve ark. 2014. Besin duyarlılığı ve intoleransı durumlarında beslenme, Diyet El Kitabı, Hatipoğlu Yayınevi, 8. Baskı, Ankara. Sayfa:449-450.
Alphan E ve ark. 2017. Alerji ve besin intoleransı, Hastalıklarda Beslenme Tedavisi, Hatipoğlu Yayınevi, 3. Baskı, Ankara. Sayfa:911-932.
Baysal A, 2016. Alerji ve besin intoleranslarında beslenme, Genel Beslenme, Hatipoğlu Yayınevi, 16. Baskı, Ankara. Sayfa:197-198.
Besler HT, Öztürk M, 2012. Besin alerjileri. Sağlık Bakanlığı Yayın No:727.
Türkiye Ulusal Allerji ve Klinik İmmünoloji Derneği, Besin Alerjileri Erişim Adresi: www.aid.org.tr/hastaliklar/alerji-ve-bagisiklik-sistemi-hastaliklari/besin-alerjisi/
West H, 2017. The 8 most common food allergies. Erişim Adresi: www.healthline.com/nutrition/common-food-allergies#section10