Hangi soruya cevap arıyorsun?
Çölyak Hastalığı Nedir?
Gluten enteropatisi adıyla da bilinen çölyak hastalığı, genetik yatkınlığı olan bireylerde çoğunlukla tahıllarda bulunan gluten proteinine karşı kalıcı intoleransın geliştiği otoimmun(kalıtsal) bir hastalıktır. Çölyak hastalığının ortaya çıkışında genetik, çevresel ve immunolojik faktörlerin yol aldığı görülmektedir.
Çölyak Hastalığının Belirtileri Nelerdir?
Çölyak hastalığının belirtileri çocuklarda genellikle glutenin diyete eklenmesiyle birlikte ortaya çıkabilmektedir. Bu durum çocuklarda büyüme-gelişme gerilikleri, ağırlık kaybı, vitamin-mineral yetersizliğinin görülmesine neden olur. Çölyak hastalığı, birçok otoimmun hastalıkta olduğu gibi kızlarda erkeklere göre daha sık görülmektedir.
2 yaş altı çocuklarda;
- Kusma
- Kronik ishal
- Karında şişlik
- Gelişme geriliği
- İştahsızlık
- Kas erimesi
2 yaşından büyük çocuklarda ise;
- İshal
- Kabızlık
- Kilo kaybı
- Sinirlilik
- Kısa boy
- Ergenlikte gecikme
- Dikkat eksikliği / hiperaktivite, öğrenme güçlükleri, baş ağrısı, kas koordinasyon eksikliği ve epilepsi nöbeti gibi nörolojik belirtiler görülebilir.
Çölyak Hastalığının Altında Yatan Nedenler Nelerdir?
Çevresel Faktörler
Çocuklarda diyete glutenin eklenme zamanı, çölyak hastalığının görülme riski açısından önem taşır. Yapılan bir meta-analiz çalışması diyete yaşamın ilk 6 ayından sonra eklenen glutenin çölyak hastalığı riskini arttırdığını göstermiştir. ESPGHAN’ın önerisi pediatrik grupta diyete 4-12 ay arasında glutenli besinlerin eklenmesi ve ilk gluten tüketiminden sonraki hafta aşırı gluten verilmemesi yönündedir.
Genetik Faktörler
Çölyak hastalığının oluşumunun yaklaşık %40’ından sorumlu olduğu düşünülen genetik faktörler, hastalığın patogenezinde önemli rol oynamaktadır. Çölyak hastalığı, aile öyküsü olan bireylerde be ikiz kardeşlerde daha sık görülmektedir.
Çölyak Tipleri Nelerdir?
Potansiyel Çölyak
Asemptomatik Çölyak
Semptomatik Çölyak
Klasik Çölyak
Klasik Olmayan Çölyak
Refraktör Çölyak
Çölyak Hastalığında Beslenme Nasıl Olmalıdır?
Bu hastalığın en bilinen ve etkili tedavisi, yaşam boyu uygulanan glutensiz diyettir. Gluten, günlük diyette başlıca buğday, arpa, çavdar gibi tahıllardan ve bu tahılların işlenmesiyel elde edilen un, nişasta, irmik, pasta, kurabiye vb. kaynaklardan alınmaktadır. Gluten besin sanayisinde tamamıyla yok edilememektedir. Bu nedenle glutensiz ürünlerde bulunan gluten miktarları Türk Gıda Kodeksi tarafından sınırlandırılmaktadır.
Psödotahıllar, tahıl yerine geçebilecek, nişasta içeren tahıl türevi bileşiklerdir. Amarant, kinoa, karabuğday en çok tüketilen psödotahıllardır.
Çölyak Hastalarında buğday, arpa ve çavdar proteinleri kesin olarak toksisite gösterirken yulafla ilgili sonuçlar çelişkilidir. Çölyaklı bireylerde toleransa göre uzman hekim ve diyetisyenin kontrolünde günde 50 g kadar yulaf tüketebileceği belirtilmektedir.
Çölyak Hastalığında Tıbbi Beslenme Tedavisi:
- Günlük enerji gereksinimi yaş, cinsiyet, fiziksel aktivite düzeyi gibi özellikler dikkate alınarak belirlenir.
- Günlük enerji gereksiniminin %50-60′ karbonhidratlardan, %30-35’i yağ, %10-15’i proteinlerden gelmelidir.
- Vİtamin, mineral, su ve posa alımı günlük önerilen miktarlarda alınmalıdır.
- Önerilen öğün sayısı bireyin beslenme alışkanlıklarına göre ayarlanmalı, ideal olarak 3-6 öğün şeklinde planlanmalıdır.
Gluten İçermeyen Besinler Nelerdir?
- Et, balık ve deniz ürünleri
- Taze dondurulmuş ya da salamura et
- Yumurta
- Her türlü taze süt, yoğurt, kefir ve bu ürünlerle hazırlanan besinler (ayran vb)
- Ev yapımı tahıl ve türevi bulaş içermeyen sütlü tatlılar
- Zeytinyağı, ayçiçek yağı gibi her türlü bitkisel yağ
- Tereyağı
- Posa içermeyem margarinler
- Her türlü kurubaklagiller
- Tüm taze sebzeler ve meyveler
- Her türlü kuru meyveler
- Evde hazırlanmış meyve suyu
- Pirinç, soya, mısır ve bu besinlerden elde edilen her türlü un, nişasta vb ürünler
- Çölyak hastaları için özel olarak hazırlanmış, gluten içermeyen her türlü un, nişasta, tahıl ürünlerinden yapılan her türlü yiyecek
- Filtre kahve, soda, çay
- Turşu, zeytin
- Tuz, sirke, baharatlar
Çölyak Hastalığında Pratik Beslenme Önerileri Nelerdir?
- Kesin çölyak hastalığı tanısı almadan glutensiz diyete başlanmamalıdır.
- Hastalara besin hazırlama sürecinde gluten kontaminasyonuna karşı dikkatli olmaları gerektiği anlatılmalıdır.
- Bireyler çölyak hastalığı tanısıyla beraber uzman doktor veya diyetisyen gözetiminde glutensiz diyete başlanmalıdır. Çölyak hastalarının ömür boyu bu diyete uymaları gerektiği ve az miktarda dahi gluten tüketiminin bağırsak harabiyetini tetikleyebileceği anlatılmalıdır.
- Hastalar içeriği bilinmeyen hiçbir besini tüketmemelidir.
- Nohut unu, mısır unu, fasulye unu, patates unu veya kestane unu gibi ürünler gluten içermez.
KAYNAKÇA
Şanlıer, Nevin, Vakalarla Öğreniyorum: Çocuk Hastalıklarında Tıbbi Beslenme Tedavisi-2, Hedef CS yayıncılık, Ankara, 2020. https://www.medicalpark.com.tr/colyak-hastaligi-nedir-belirtileri-ve-tedavi-yontemleri-nelerdir/hg-1948#3
