Stevia Nedir? Sağlık Üzerine Etkileri Nelerdir?

Stevia Nedir?

     Stevia latince adıyla Stevia rebaudiana Bertoni, Compositae (Papatyagiller)ailesi üyesidir. Bu bitki ilk defa 1887 yılında Güney Amerikalı doğa bilimci Antonio Bertoni tarafından keşfedilmiştir. Stevia, Paraguay ve Brezilya’da yüzyıllardan beri tatlandırıcı ve tedavi edici özellikleri nedeniyle kullanılan Stevia; Japonya’da da otuz yılı aşkın bir süredir milyonlarca kişi tarafından tatlandırıcı ve gıda katkısı olarak kullanılmaktadır.(Şekil 1)

Stevianın Kimyasal Bileşimi Nedir?

  Stevia yaprakları; sükrozdan(çay şekeri) 100-300 daha tatlı olan steviosit, rebaudiosit A, B, C, D, E ve dulkosit-A glikozitlerini içermektedir. Bu glikozitlerden steviosit ve rebaudiosit A stevianın tatlandırıcı olarak kullanılmasında önemli rol oynar. Stevia bitkisi esansiyel aminoasitler ,minareller ve liflerce zengindir. Stevia mineral olarak kobalt, magnezyum, demir, potasyum ve fosfor içermektedir. Stevia yaprakları yüksek fenolik bileşiklere sahiptir. C vitamini, karotenoidler, klorofil de içeren stevia yaprakları antimikrobiyal ve antioksidan özelliklere sahip olmasını sağlar.

Stevianın Gıdalarda Kullanımı Ne Kadar Olmalıdır?

  Stevia bitkisinin ekstratları ülkemizde ve dünyada birçok ülkede tatlandırıcı gıda katkı maddesi olarak kullanılmaktadır. Ülkemizde 30.06.2013 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanan (28693 sayılı), Türk Gıda Kodeksi Gıda Katkı Maddeleri Yönetmeliği’ne göre steviol glikozitlerin (E 960) Türkiye’de tatlandırıcı olarak kullanımına izin verilmiştir. Stevial glikozitleri için günlük alım miktarını 4 mg/kg vücut ağırlığı olarak belirlemiştir, ayrıca çeşitli gıda kategorilerindeki kullanımı, özel tıbbi amaçlı ve kilo kontrolü için gıda takviyesi ve diyet gıdaları, aromalı fermente süt ürünleri, dondurma, çikolata ürünleri, ince fırıncılık ürünleri, marmelat, meyve nektarı, aromalı içecekler için uygun görülmüştür. Stevianın birçok yiyecek üretiminde tatlandırıcı olarak kullanılabilmesinin en önemli nedenlerinden biri, steviosit bileşenlerinin yapısının özellikle 95°C sıcaklıkta sabit kalıp bozulmaması, esmerleşme reaksiyonlara katılmaması, toksik madde oluşturmaması ve kalorisiz olması pişirme açısından avantaj sağlamasıdır.

Stevianın Sağlık Üzerine Etkileri Nelerdir?

 Yapılan çalışmalara göre stevianın diğer tatlandırıcılarla karşılaştırıldığında fenilketonüri ve diyabet hastaları üzerinde olumlu etkileri olduğu saptanmıştır. Stevial glikozitlerin kan basıncı, açlık kan şekeri ve insülin gibi diyabet bulguları üzerindeki etkilerini araştırmak için hem insan hem de kemirgenler üzerinde yapılan çalışmalara göre ve stevial glikozitlerin bazı antidiyabetik özellikleri olduğu belirtilmiştir. Yapılan başka bir çalışmada stevial glikozitlerin bir meta-analizinde diyastolik kan basıncında(küçük tansiyon) önemli bir azalmaya neden olduğu gösterilmiştir. Stevia’nın içerdiği içerdiği Rebaudioside A ve dulcoside’in anti-inflamatuar, anti-hiperglisemik, antikanser, anti ishal, immünomodülatör ve diüretik etkileri olduğu da görülmüştür.Stevianın ekstraktları antirotavirüs etkisini hem canlı hem de cansız ortamlarda göstermektedir.

     Stevia özellikle şeker hastalığı, hipertansiyon gibi hastalıklara iyi gelmesi, antioksidan ve antibakteriyel olması, toksik olmaması, pişme sırasında esmerleşme reaksiyonlarına katılmaması, kalorisiz olması, bitki kökenli olması gibi çeşitli avantajlarından dolayı tercih edilir. Kalorisiz ve tatlandırıcı özelliğinden dolayı şeker yerine tercih edilmesi durumunda alınan enerjiyi azaltacağı için kişilerin kilo kontrolüne yardımcı olur.
Üretilen her stevia ekstratı aynı kimyasal işlemlerden geçmediği için güvenilir kaynaklardan satın alınmalıdır. Diğer tüm besinlerde de olduğu gibi stevia da herkesin vücudunda aynı tepkiyi vermeyebilir, bu yüzden alerjik reaksiyonlar konusunda dikkat edilmelidir.

Yazar: İpek Gelmez

Cortes, R., Hernandez-Ceruelos, A., Torres-Valencia, J.M., Gonzalez-Avila, M., Arriaga-Alba, M., Madrigal-Bujaidar,E. (2007). Antimutagenicity of stevia pilosa and stevia eupatoria evaluated with the ames test. Toxicology in vitro, 21(4): 691-697.

Karaca, S. (2010). Stevia rebaudiana Yapraklarından Ekstrakte Edilen “Stevioside” İle “Rebaudioside A”nın Meyveli ve Gazlı İçeceklerde Kullanımı. Sakarya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Gıda Mühendisliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya.

Uçar-Sözmen, E. (2015). Şeker Otu (Stevia rebaudiana bertoni) Bitkisinin Bazı Verim ve Kalite Özellikleri Üzerine Farklı Azot Dozlarının Etkisi

 Yücesan, B. (2015). Stevia (Stevia rebaudiana) ve İkinci Şeker Devrimi. http://www.ulusaltarim.com/2824/Stevia-(Steviarebaudiana)-ve-ikinci-seker-devrimi. 15.02.2017.

Sezgin, A.C., Koç F. (2016). Gastronomi alanında doğal tatlandırıcı stevia’nın kullanımı. Int. J. Acad. Res. Bus. Soc. Sci., 4(26), 255-265

Abou-Arab, A.E., Abou-Arab, A.A., Abou-Salem, F.M. (2010). Physico-chemical assessment of natural sweeteners steviosides produced from Stevia rebaudiana bertoni. Plant. Afric. J. Food Sci., 4, 269–280.

Besinler 2019 , 11 (9), 1965; https://doi.org/10.3390/nu11091965

 Onakpoya, J .; Heneghan, CJ Doğal tatlandırıcı, steviol glikozidin kardiyovasküler risk faktörleri üzerindeki etkisi: Randomize klinik çalışmaların sistematik bir gözden geçirmesi ve meta-analizi. Avro. J. Prev. Cardiol. 2015 , 22 , 1575–1587. [ Google Akademik ] [ CrossRef ] [ PubMed ] Chatsudthipong, V. ve Muanprasat, C. (2009). Stevioside And Related Compounds: Therapeutic Benefi Ts Beyond Sweetness. Pharmacol. Therapeut., 121:41-54.

 Takahashi, K., Matsuda, M.,Ohashi K., Taniguchi, K. , Nakagomi, O., Abe, Y., Mori, S., Sato, N., Okutani, K., Shigeta, S. (2001).Analysis of anti-rotavirus activity of extract from Ste6ia rebaudiana. Antiviral Research 49: 15–24