Anemi nedenlerinin arasında %90 ile ilk sırada bulunan demir eksikliği anemisi, yaklaşık olarak dünya nüfusunun %10-30’unu etkilemektedir. Fizyolojik olarak makrositer, normositer ve mikrositer anemi olmak üzere üç grupta sınıflandırılır.
En sık görülen ve önlenebilir olan mikrositer anemi demir eksikliği anemisidir. Aynı zamanda ülkemizde de en sık görülen anemi tipidir.
Demir eksikliği anemisinden en çok etkilenen ve prevelansı en yüksek olan grup 0.5-2 yaş arasıdır. Bu sırayı gebeler ve hamile olmayan kadınlar izlemektedir. En düşük görüldüğü grup ise erkeklerdir.
Gelişmiş ülkelerde, gelişmemiş ülkelere göre daha az görülmekte olup; Türkiye’de görülme sıklığı gelişmiş ülkelerden daha fazladır. Bunun sebepleri arasında sosyoekonomik düzeyle ilişkili olarak demir içeriği yüksek et ve et ürünleri tüketiminin az olması, özellikle risk grubunda bulunan çocuk ve kadınların diyetle demir alımının az olmasıdır.
Demir, büyüme ve gelişme için elzem olan bir elementtir. Demir, oksijenin taşınması, hücresel bağışıklık gibi önemli işlevlere sahiptir. Hemoglobin ve myoglobinin yapısında bulunan demirin en fazla bulunduğu besinler; et, yumurta, kuru baklagil, yeşil yapraklı sebzeler, kuru yemişler ve pekmezdir.
Demir Eksikliği Anemisinin Nedenleri:
- Vücudun demir ihtiyacının artması (Gebelik ve emziklik dönemi, 0.5-3 yaş arası dönem)
- Kan kayıplarının artması (GİS kanamaları, gastrit, kronik böbrek yetmezliği, inflamatuvar barsak hast. gibi durumlar)
- Diyetle alınan günlük demir miktarının yetersiz olması (Vejetaryen beslenme tipi, sosyoekonomik düzey vs)
- Emilim bozuklukları (Çölyak, aklorhidri, mide cerrahisi ve pika vb durumlar)
Demir Eksikliği Anemisinde Bulgular:
Demir eksikliği anemisinin kronikleşmesi halinde saç dökülmesi, kaşık tırnak, dil yüzeyindeki papillerde küçülme (glossitis), hepatomegali, splenomegali, ciltte solukluk, hipotermi gibi bulgular görülmektedir. DEA sonuçları yaş ve cinsiyete göre bireyler üzerinde farklı sorunlara sebebiyet vermektedir. Bunlar; bebek ve çocuklarda, büyüme ve gelişmede gerilik, okul performasında düşüş, zeka gelişimde gerileme; yetişkinlerde, konsantrasyon bozukluğuna bağlı olarak iş kazalarında artış ile verimin azalması, yorgun düşme; hamile kadınlarda, anne ve bebek ölümlerinde artış, düşük doğum ağırlıklı doğum riskinin yükselmesi gibi etkilere yol açmaktadır.
Beslenme Tedavisi:
Demir eksikliği anemisinde tedavi hem ilaç hem beslenme tedavisidir. İlaç tedavisi oral ya da paranteral demir tedavisi olarak uygulanmaktadır. Beslenme tedavisinde demirden zengin besinlerin diyette bulunması, demir emilimini arttıran C vitamini,asitli meyve sularının demir içeren besinlerle birlikte tüketilmesi gibi ilkeler bulunmaktadır.
Demir içeriği yüksek olan besinler; et (kırmızı etin demir içeriği beyaz etten daha yüksektir), yumurta, karaciğer, balık, tavuk, kurubaklagiller, kuru meyveler, yeşil sebzeler ve pekmezdir.
Demirin vücuda alım yolu sadece demir içeren gıdalarla değil; demirden yapılmış olan kaplar ve bu kapların içinde saklanan besinler, içme suları, toz ve toprak gibi diyet dışı kaynaklardan da vücudumuza demir alımı gerçekleşmektedir.
Her besinin demir içeriği farklı olduğu gibi emilim oranları da farklıdır. Gıdaların emilim oranları aşağıdaki tabloda belirtilmiş olup bu oranları arttıran ve/veya azaltan faktörler bulunmaktadır. Örneğin C vitamini ve asitli meyve suları demir emilimini arttırıcı; fazla miktarda kalsiyum alımı, antiasitler ve diğer multivitaminler azaltıcı etkiye sahiptir.
Demir emilimini olumsuz yönde etkileyen çay, kahve, fosfat, fitatlar ve tanenler mümkün olduğu kadar az verilmelidir.
Besinlerin demirden zenginleştirilmesi, yenidoğan beslenmesinde özellikle ilk bir sene içinde inek sütü verilememesi, anne sütünün eksik kaldığı zamanlarda demirden zengin formulaların verilmesi DSÖ’nün demir eksikliği anemisinde tedavi için belirttiği tavsiyelerinden birkaçıdır.
| Besin Ölçü Gr/ml Demir Miktarı(Mg) Emilim % |
| Karaciğer 1 dilim 35 3.0 15-30 |
| Et (koyun,sığır) 1 porsiyon 100 2.3 15-30 |
| Tavuk 1 porsiyon 100 1.5 15-30 |
| Yumurta 1 adet 50 1.4 10 |
| Balık 1 porsiyon 100 1.1 15-30 |
| Yeşil sebze 1 porsiyon 200 6.4 7-9 |
| Kuru kayısı 1 porsiyon 50 1.1 10-15 |
| Pekmez 2 YK 20 2.5 10-15 |
| Tahıllar 2 YK 25 2.2 4 |
| Kurubaklagil 1 porsiyon 60 4.2 10 (çiğ) |
| Süt,yoğurt 1 ÇB 100 0.1 5-10 |
Demir eksikliği anemisi önlenebilirdir. Önlenebilmesi için anemi prevelansı saptanıp beslenme eğitimi verilmeli ve bunu takiben gerekli uygulamalar yapılarak bireyler anemi hakkında bilinçlendirilmelidir.
Sağlıklı günler dilerim.
Dyt. Büşra Nur Güngör
Kaynakça:
Kılınç, Halil. Demir Eksiklği Anemisinde Tedavinin Gherelin ve Hepsidin Düzeylerine Etkisi, Düzce Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları AD, Tıpta Uzmanlık Tezi, Düzce, 2017.
Aytuğ Kanber, Nurhan. Gebelere Verilen Beslenme Eğitiminin Anemi Üzerine Etkisi. Afyon Kocatepe Üniversitesi. Doğum ve Kadın Hastalıkları Hemşireliği Yüksek Lisans Tezi. Afyonkarahisar. 2008
Bozok Tıp Dergisi 2013,2: (37-41)
Baysal, Ayşe. Beslenme.Hatiboğlu Yayıncılık. 15. Baskı, 127-136. Ankara, 2014.
Köksal, G., Gökmen, H., Çocuk Hastalıklarında Beslenme ve Tedavisi, Hatiboğlu Yayıncılık, 1. Baskı, Ankara, 2002
İmamoglu ND. (2005) Anne kanındaki demir, total demir baglama kapasitesi ve ferritin düzeylerinin fetal degerler ile iliskisi. Uzmanlık Tezi, İstanbul
Baker RD GF. American Academy of Pediatrics,Committee on Nutrition, Diagnosis and prevention of iron deficiency and iron-deficiency anemia in infants and young children (0–3 years of age). Pediatrics 2010; 126: 1040-50.
Worldwide prevelence of anemia 1993-2005: WHO library cataloguing-in-publication data, 2005.
