DEMİR EKSİKLİĞİ

  Demir eksikliği Türkiye de çok sık karşılaşılan bir durum olmakla birlikte eksikliği giderilmediği durumlarda hayati riskler taşımaktadır. Vücudun her yerine oksijen taşıyan protein olan hemoglobinin üretilmesi ve ayrıca çeşitli biyolojik işlemlerin yapılması için demir gereklidir. Bununla birlikte, bazı insanların yediği demir içeren yiyecek miktarına bakılmaksızın, yeterince demir alamazlar ve bu durum zamanla kronik hal alarak anemik hale gelir.

   Demir eksikliğinde tedavilerin oldukça zor olduğu kanıtlanmıştır, çünkü demirin vücuda girdiği mekanizma belirsizdir. Özellikle az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde demir eksikliğine bağlı anemi oranı yüksektir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre; hemoglobin değerlerinin hamile olmayan kadınlarda 12 gr/dl, erkeklerde 14 gr/dl’nin altına düşmesi durumu “anemi” olarak adlandırılmaktadır. 

    Hemoglobin, kırmızı kan hücrelerine rengini veren oksijenin kanda taşınmasını sağlayan bir proteindir. Demir de hemoglobinin temel yapısına giren bir elementtir ve akciğerden alınan oksijenin hemoglobine bağlanarak dokulara aktarılmasında büyük önem taşır. Demirin eksik olduğu durumlarda anemi oluşur ve buna bağlı olarak da ‘’demir eksikliği anemisi’’ tanısı konur. 

    İstatistiklere göre dünyada kadınların %35’inde, erkeklerin %20’sinde ve hamilelerin %50’sinde demir eksikliği anemisi (kansızlık) görülür. Demir eksikliğine bağlı kansızlık bazı durumlarda belirti göstermez. Demir eksikliği rutin sağlık kontrollerinde yapılan kan tahlillerinde teşhis edilebilir.

Demir eksikliğinin belirtileri arasında;

• Cilt solgunluğu,
• Vücutta güçsüzlük, yorgunluk,
• Konsantrasyon bozukluğu,
• Baş ağrısı,
• Ellerde ve ayaklarda uyuşma,
• Sinirlilik hali,
• Kulakların uğuldaması,
• Dudaklarda çatlaklar ve ağız kenarında yaralar,
• Tırnakların çabuk kırılması,
• Saçlarda dökülme sayılabilir.

    Demir eksikliğinin ileri derece belirtileri arasında; çarpıntı, toprak veya buz yeme, yavaşlayan tiroit fonksiyonları ve huzursuz bacak sendromu gibi durumlar da görülür. Çocuklarda demir eksikliği belirtilerinde ise karşımıza çocuklarda yürüme-oturma-konuşmasında gecikme, öğrenmede güçlük olarak ortaya çıkabilir.

    Demir eksikliğinin birçok nedeni vardır. Kansızlık, demir, folik asit ve B12 vitamini eksikliğine bağlı olarak ortaya çıkar ve tedavi edilmediğinde büyük sorunlara neden olabilir. Demir eksikliğinin nedenlerinden biri olan demirin yetersiz alımı, yanlış diyet programları nedeniyle yetersiz kalabilir. Ayrıca gebelik, emzirme, büyüme çağındaki çocuklar, düşük doğum tartılı ve erken doğan bebeklerde de demire olan ihtiyaç fazladır. Çocukların anne sütü yerine demir desteği olmayan mamalarla beslenmesi, inek sütünde 1 yaşından önce geçilmesi, hazır gıdalarla beslenme ve hayvansal gıdaların yeterli alınmaması demir eksikliğine neden olabilir. 

Yetişkinlerde demir eksikliğinin en belirgin sebepleri ise; çay, kahve tüketiminin fazla olması, etin kavrularak ya da fırında fazla pişirilmesi ile sosis, salam gibi işlenmiş besinlerin sık tüketilmesidir. Bazı kişilerde demir bağırsak tarafından yeterince emilemez. Bu da demir eksikliğine neden olan bir başka etkendir. Kadınlardaki aşırı adet kanaması, sık ve fazla sayıda doğum, düşükler, kürtaj yaptırmış olmak, mide-bağırsak sistemindeki iyi ya da kötü huylu tümörler de demir eksikliğinin sebeplerindendir.

     Demir eksikliği tedavisinin önemli olduğu gibi tanısı da çok büyük önem taşımaktadır. Yapılan testler sonucu demir eksikliğinin sebebi bulunur. Adet kanaması yoğun olan kadınların hormonal destek alıp, adet dönemlerin düzenlemeleri önerilir. Aynı zamanda kanda eksik olan maddeler ve mineraller de takviye edilmelidir. Eğer demir eksikliğine bağlı anemi yaşam kalitenizi düşürecek kadar ciddi bir boyutta ise kan nakli de tedavinin diğer seçeneklerinden biridir. Demir eksikliği tedavisinde bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlar da kullanılır. Demir eksikliğinden korunmak için kayısı, kuru baklagiller, taze sebze ve meyve bolca tüketilmelidir. Vitaminler arasından özellikle C vitaminini sıklıkla tüketilmelidir. Demir eksikliğin görüldüğü kişilerde kafeinli içecekler, süt ve kepek demir emilimini azalttığı için sık tüketilmemelidir.

DEMİR EMİLİMİNİ ARTIRMAK İÇİN;

    Yumurtayı portakal suyu veya domatesle, köftenin yeşil salata ile tüketilmesi demirim emilimini artırmak açısından önemlidir. Mayalı ekmekteki demir mayasız ekmeğe göre daha çok emilir. İyi pişmemiş kuru baklagiller ya da kepek ekmeği demirin emilimini azaltır. Posalı gıdalarla beslenme demirin emilimini azaltır. Gıdaları saklamakta kullandığımız alüminyum, paslanmaz çelik ve teneke de demirin emilimini azaltır. YEMEKLERLE BİRİLİKTE ÇAY VE KAHVE BENZERİ ÜRÜNLER TÜKETİLMEMELİ. Çay ve kahve gibi içecekleri ara öğünlerde tüketmek daha doğru olacaktır. Ayrıca çayı açık bir şekilde limonla birlikte tüketmek faydalı olacaktır.

En İyi Demir Kaynağı Besinler:

• Kuru kayısı, kuru üzüm, kuru dut gibi kuru meyveler
• Yeşil yapraklı sebzeler (ıspanak, pazı)
• Fındık, fıstık ve susam
• Karaciğer, kırmızı et, tavuk ve balık eti
• Yumurta
• Pekmez ve üzüm
• Kuru baklagiller
• Yumurtayı portakal suyu ile tüketin.
• Baklagilleri etle pişirin.
• Her öğünde mutlaka bol yeşillik tüketin.
• Demir emilimini artırmanın önemli bir yolu bu besinleri C vitamini ile birlikte tüketmektir.
• Yumurta haşlama yerine kimi zaman menemen gibi pişirilip; yeşil, kırmızıbiber, domates ve soğanla C vitamini kazandırıldığında, demirin alımını artırılmış olur.
• Ispanak yanına yoğurt ile tüketildiğinde demir emilimi azalmaktadır. Ispanağın yumurta ile pişirilmesi emilimi artırır.
• Kuru baklagiller ve tahıllı yemekler; yanında mutlaka maydanoz, marul, domates ve limondan oluşan salata ile tüketildiğinde, tahıl ve baklagillerin içindeki demir daha fazla emilir. Ayrıca bu besinler kıyma, parça et ya da tavukla pişirildiğinde demir alımı artmaktadır.

    Demir eksikliği ileri boyutta olan kişiler; süt, yoğurt ve ayran gibi kalsiyum içeren gıdaları yemeklerin yanına değil, ara öğünlerde tüketmelidir. Çünkü kalsiyumun demirin emilimini yavaşlatma özelliği vardır.

Kahvaltılarda 1- 2 tatlı kaşığı kadar pekmez günlük demir ihtiyacının çoğunu karşılamaktadır. Özellikle keçiboynuzu pekmezi demir yüksek demir içerir.

Ara öğünlerde; kuru meyvelerden kayısı, dut ve kuru üzüm, günlük demir alımına katkıda bulunur.

Kaynaklar:

Manuel M, Susana Gómez-Ramírez Martin B, Current misconceptions in diagnosis and management of iron deficiency,Eylül 2017.

LauraPercy,DianaMansour, Iron deficiency and iron deficiency anaemia in women,Best Practice & Research Clinical Obstetrics & Gynaecology,Volume 40, April 2017, Pages 55-67