Bireyler cinsiyet, yaş, fiziksel aktivite, genetik özellikler, ailesel geçmiş ve hastalıklar gibi değiştirilebilir ve değiştirilemeyen özelliklerle birbirinden ayrılır bu nedenle tüketilen besinlerin planlanması kişinin anamnezine uygun şekilde planlanmalıdır.Tüketilen gıdalar insan sağlığı için belirleyici faktörlerin başlıcasıdır. Besinlerin ya da besinlerle alınabilen diğer etkenlerin, immünolojik ya da immünolojik olmayan mekanizmalarla oluşturabileceği her tür reaksiyon, besin reaksiyonları olarak kabul edilir. Besin reaksiyonlarının birbirine en çok karıştırılan iki alt başlığı besin intoleransı ve besin alerjisidir.

Gıda İntoleransı Nedir ?

    Besin reaksiyonları alerjik reaksiyonlar, enzim eksikliklerinden kaynaklanan yan etkiler, farmakolojik reaksiyonlar ve diğer tanımlanmamış yanıtlar da dahil olmak üzere, yiyeceklere karşı bir dizi ters tepkiyi tanımlamak için kullanılan genel terimdir. Bu genel kavramın birinci alt başlığı olan gıda intoleransının oluşmasında bağışıklık sisteminin rolü yoktur bunun yerine sindirim sisteminde bazı problemlere yol açar. Besin intoleransları ters besin reaksiyonlarının büyük çoğunluğunu oluşturmaktadır.En sık örneği olarak laktaz eksikliği olan insanlarda gaz ve şişkinlik şikayetlerinin görülmesidir.Bulantı, kusma, karın ağrısı, mide de şişkinlik hissi, gaz, karında kramp tarzı ağrılar, yemek borusunda yanma hissi, ishal, baş ağrısı, huzursuzluk ve sinirlilik hali besin intoleransında klinik bulgular olarak görülebilir ve bulgular zaman geçtikten sonra görülebilir.Gıda intoleransında bazen tüketilen miktar az ise tolere edilebilirken miktar çoğalınca tolere edememe durumu gözlemlenebilir.

 Gıda intoleransına en sık sebep olan durumlar;

-Süt ve Baklagiller (Kuru Fasulye vb) gibi gaz yapıcı yiyecekler

-İrritabl barsak sendromu

-Kükürt dioksit ( Şarap-bira işleme sürecinde,taze görüntüyü koruma amacıyla,yiyeceklerin saklanmasında kullanılır)

-Benzoik Asit

-Salisilatlar(Gazlı içecekler,sakız,şekerlemeler de bulunan koruyucu ve lezzetlendirici madde)

Tiramin(çedar,kaşar,bira ve şaraplar,tuzlu balıklar,çikolata,incir,et suyu konsantreleri vb.)

-Monosodyum Glutamat ( Lezzet arttırıcı bir katkı maddesi )

Gıda Alerjisi Nedir?

    İkinci alt başlığımız olan besin alerjisinde ise bağışıklık sistemimiz rol alarak, besin proteinlerine karşı verilen anormal yanıt sonucu meydana gelmektedir.Alerjik reaksiyonlarda alerjenler IgE antikorlarıyla reaksiyona girer ve besinlere karşı oluşan IgE antikorları ya da diğer bağışıklık sistemimizin elemanları, besin alerjisinin gelişmesinde rol oynamaktadır. Besin alerjisinde klinik bulgular besin alımından çok kısa süre sonra ortaya çıkar.  Ciltte kızarıklık, kaşıntı ve ödem plakları (ürtiker), dudaklarda ve göz çevresinde şişlik, karın ağrısı, kusma, nefes darlığı, öksürük, boğazda tıkanıklık hissi, dilde şişme, göğüs ağrısı, çarpıntı ve tansiyon düşüklüğü besin alerjisine bağlı bulgulardır.Besin alerjisi sakıncalı gıdayı her yediğinizde tekrar meydana gelir fakat miktarına bağlı olarak gıda intoleransı durumunda bazen sorun ortaya çıkmayabilir.Çocuklarda IgE düzeyleri daha yüksek olduğu için gıda alerjisi görülme sıklığı yetişkinlere kıyasla daha yüksektir.En ciddi boyutu anafilaksidir (dudaklar,dil ve yüz şişer, solunum güçlüğü yaşanır ve kan basıncı düşebilir) ve acil olarak adrenalin ve glukokortikoidlerle tedavi edilir. 

En sık anafilaktik reaksiyon dahil alerjik rahatsızlıklara yol açan gıdaları şöyle sıralayabiliriz;

 -İnek sütü

-Yumurta

-Yer fıstığı

-Fındık-Ceviz-Badem

-Kabuklu Deniz ürünleri

-Balıklar

-Meyve(çilek,elma) – Sebze(domates,kereviz)

-Tahıl,baklagiller ve susam

Tanı ve Tedavi

    Bu durumlarda hastanın hangi saatte hangi yiyeceği ne kadar porsiyonda tükettiğini yazarak gözden geçirmesi gerekmektedir.Bu hasta için olumsuz durumların önüne geçmek için maliyetsiz,kolay ve tanıya yardımcı bir iştir. İkinci adım olarak yazdığımız listelerden şüpheli olarak gördüğümüz besinleri birer hafta arayla günlük beslenmemizden çıkarmalı ve değişimleri gözlemlemeliyiz.Mevsimsel yiyecekler için bunu kolaylıkla yapabiliriz fakat sıklıkla tüketilen süt grubu gibi besinlerde bu tekniği uygulamak güçleşir.

-Oligoantijenik diyete tek tek eklemeler;

    Her gıda grubundan en az antijenik olduğu belirtilen gıda seçilerek üç hafta süren bir diyet uygulanır.Diğer haftalarda bir gıda değiştirilip yerine yenisi eklenerek reaksiyonlar gözlemlenir. Oligoantijenik diyetin temel gıdaları;

-Et grubundan en az alerjen olan; koyun eti

-Tahıl;pirinç

-Sebze;Soyulmuş patates ve yeşil salata

-Yağ:Saf ayçiçek yağı

-Meyve:Soyulmuş armut

-Sofra şekeri

-Su

Kaynaklar;

1-Rasim T. (2017) . Gıda İntoleransının 30-45 Yaş Arası Sedanter Bireyler Üzerindeki Fiziksel Ve Ruhsal Etkileri. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Gelişim Üniversitesi,Sağlık Bilimleri Fakültesi.

2- ÖZTÜRK M. ve BESLER T.(2008) Besin Alerjileri, Sağlık Bakanlığı, Ankara, 2.

3- CHAPMAN, Jean A. Food allergy: a practice parameter 2006, 96, 3.

4- AKBULUT, G., ÇİFTÇİ, H. ve YILDIZ, E. Sindirim Sistemi Hastalıkları ve Beslenme Tedavisi (1.Basım). Klasmat Matbaacılık. Ankara, 2008.

5-AKÇAKAYA, Necla, Gıda (Besin) Alerjisi, İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri Alerji – Astım Sempozyumu 6 Mart 1998, İstanbul, s. 77-87

6-Klinik Beslenme/ Ergin Sencer

7-Mahan K, Escott-Stump S: Krause’s Food,Nutrition and Diet Therapy. 11th ed., Saunders, 2004