Greyfurt ilk olarak Karayip adası Barbados ormanlarında keşfedilmiştir. Günümüzde ise Amerika Birleşik Devletlerinde özellikle Florida, Kaliforniya ve diğer tropikal Güney eyaletlerinde yaygın olarak yetiştirilen meyvelerden biridir. Meyve, pomelo ve portakalın doğal bir hibritleşmesi ile oluşmuştur. Bitki subtropikal bir narenciye ağacıdır ve botanik olarak Citrus cinsinin büyük Rutaceae familyası aittir. Bilimsel adı: Narenciye cennetidir. Her meyvenin çapı 3 – 4 cm arasında değişir ve yaklaşık 150 gr ağırlığındadır. Karakteristik olarak greyfurt, portakaldan biraz daha kalın ve sert bir kabuğa sahiptir. Meyveleri çok sulu, asidik ve çeşitlerine göre beyaz, pembe ve kırmızı pulplar olarak değişir. Bazı çeşitler çekirdeksiz iken, yaklaşık 1/2 inç uzunluğunda 50 adet beyaz, eliptik, sivri tohuma da sahip olabilir.

GREYFURTUN BESİNSEL DEĞERİ

    Greyfurt çok az kalori içerir ve her 100 g için sadece 42 kalori içerir. Bununla birlikte, pektin açısından zengindir. Greyfurt çok iyi miktarda A vitamini içerir (100 g başına yaklaşık 1150 IU sağlar). Ayrıca kayda değer miktarda likopen, beta-karoten, ksantin ve lutein içerir. Çalışmalar, bu bileşiklerin antioksidan özelliklere sahip olduğunu ve görme için gerekli olduğunu göstermiştir. Kırmızı greyfurt çeşitleri özellikle flavonoid, likopen bakımından zengindir. Yapılan araştırmalar, likopenin cilt ışınlarını UV ışınlarından koruduğunu ve prostat kanserine karşı koruma sağladığını göstermiştir. Greyfurt aynı zamanda DRI’nin yaklaşık % 52’sini sağlayan mükemmel bir C vitamini kaynağıdır. Ayrıca 100 g taze meyve yaklaşık 135 mg potasyum içerir. Son olarak folat, riboflavin, piridoksin ve tiamin gibi vitaminleri ve demir, kalsiyum, bakır ve fosfor gibi bazı önemli mineralleri de içerir.

GREYFURTUN İLAÇLARLA ETKİLEŞİMİ

    Besin ilaç etkileşimi; ilaç ile bitkisel kökenli bir besin, besin öğesi veya bitkisel özütün, fiziksel, kimyasal veya fizyolojik ilişkisinin bir sonucu olarak tanımlanmaktadır. Besin-ilaç etkileşimleri; ilacın biyoyararlılığının azalmasına bağlı olarak tedavinin etkinliğinin azalması veya ilacın biyoyararlılığının artmasına bağlı olarak yan etki riskinin artmasıyla sonuçlanmaktadır. Diyet bileşenleri, ilacın emilimini, dağılımını, metabolizmasını ve atımını, fizyolojik veya fizikokimyasal mekanizmalar aracılığıyla değiştirebilirler. Oral yolla alınan ilaçların emiliminin gerçekleştiği bağırsak yüzeyi besin-ilaç etkileşimi için geniş bir alan oluşturmaktadır.

    Greyfurt suyu bir dizi ilaçla etkileşime girer. 85’den fazla ilacın greyfurt suyu ile etkileştiği bilinmektedir ve bu etkileşimlerin yaklaşık yarısı ciddi yan etkilere sahiptir. Bu özelliklerin en önemlisi intestinal sitokrom P450 3A4 (CYP 3A4) sistemi ile ilgili metabolizmadır. CYP 3A4 karaciğer ve bağırsak sisteminde bulunur. Pek çok ilaç, ince bağırsakta CYP3A4 adı verilen hayati bir enzim yardımıyla parçalanır (metabolize edilir).

    Greyfurt suyu, bu enzimler ve taşıyıcılarda sorunlara yol açarak vücutta çok fazla veya çok az ilaca neden olabilir. Ayrıca, greyfurt ilaçların bağırsak içine taşınmasını azaltabilir. Greyfurt suyu ile bağırsak CYP3A4 konsantrasyonu arasındaki ilişki inceleyen bir çalışmada, 240 ml greyfurt suyu tüketiminden dört saat sonra bağırsak CYP3A4 konsantrasyonunun % 47 oranında azaldığı belirlenmiştir. Bağırsakta CYP 3A4 etkilendiğinden etkileşim sadece oral formülasyonlarla gerçekleşir.

    Greyfurt suyuyla etkileşime giren ilaçların birçoğunda kandaki ilacın miktarının arttığı görülmüştür. Kanda çok fazla ilaç olduğunda da ilacın daha fazla yan etkiye sahip olduğu bildirilmiştir. Örneğin, eğer kolesterolü düşürmek için statin ilaçlarını alırken çok fazla greyfurt suyu içerseniz, ilacın çok fazla kısmı vücudunuzda kalabilir. Bu durumda böbrek yetmezliğine yol açabilir ve ayrıca karaciğer veya kas hasarına neden olabilir.

    Greyfurt suyu bazı ilaçların plazma konsantrasyonunu arttırarak yan etkilerini arttırmaktadır. Bu ilaçlar:

    Antiaritmik İlaçlar (Amiodaron, disopiramid, kinidin): Bu ilaçlarla birlikte greyfurt tüketimine bağlı olarak kardiyotoksisite, bradikardi ve karaciğer hasarı görülebilir.

    Kalsiyum Kanal Blokerleri (Felodipin, nikardipin, nifedipin, nimodipin, nisoldipin): Artmış plazma konsantrasyonu, nadir durumlarda kızarma, periferik ödem, baş ağrısı, taşikardi, semptomatik hipotansiyon ve miyokard enfarktüsüne yol açabilir.

    Statinler (Atorvastatin, lovastatin, simvastatin): Artan plazma konsantrasyonu baş ağrılarına, gastrointestinal şikâyetlere, karaciğer iltihabına ve miyopatilere neden olabilir.

    İmmünosupresifler (Siklosporin, takrolimus): Artmış ilaç maruziyeti, böbrek toksisitesi, hepatik toksisite ve artmış immünosüpresyon ile kanıtlanan advers olaylara veya toksisiteye neden olabilir.

    Proteaz inhibitörleri (Saquinavir): Artan plazma konsantrasyonları, baş ağrısı, yorgunluk, uykusuzluk ve anksiyete gibi artmış yan etkilere neden olabilir.

    Bu etkilerin yanı sıra greyfurt bazı ilaçların etkisini de azaltabilir. Örnek olarak Allegra (feksofenadin) gibi alerjileri tedavi etmek için kullanılan ilaçlar, taşıyıcılar tarafından vücut hücrelerine taşınır. Greyfurt suyu, taşıyıcıların etkisini bloke edebilir, vücuttaki ilacın miktarını azaltabilir sonuç olarak ilacın etkisi azalır.

    Etkileşimin şiddeti kişiye, ilaca ve greyfurt suyunun miktarına bağlı olarak farklılık gösterebilir. Genetik polimorfizm nedeniyle, insanlar değişen miktarlarda bağırsak CYP 3A4 sahiptirler. Sonuç olarak, bir etkileşimin kapsamı hastadan hastaya tahmin edilemez. Yani greyfurt suyu aynı ilacı aldıklarında bile insanları farklı şekilde etkileyebilir.

DİKKAT 

    İlaçlarınızı alırken greyfurt suyu içecekseniz eğer doktorunuza, eczacınıza veya diğer sağlık uzmanınıza danışın.

    Greyfurt suyunun ilacınızı etkileyip etkilemediğini öğrenmek için ilacınızla birlikte verilen ilaç kılavuzunu veya hasta bilgilendirme sayfasını okuyun.

    Seville portakallar (genellikle portakal marmelatı yapmak için kullanılır), pomelos ve tangelos (mandalina ve greyfurt arasında bir çapraz) gibi meyveler greyfurt suyu ile aynı etkiye sahip olabilirler. Eğer ilacınız greyfurt suyundan etkileniyorsa o meyvelerden de uzak durun.

Büşra Özkurt

Kaynaklar:

Papandreou D, Phily A. An Updated Mini Review on Grapefruit: Interactions with Drugs, Obesity and Cardiovascular Risk Factors. Food and Nutrition Sciences, 2014;5:376-381.

Bailey DG. Predicting clinical relevance of grapefruit–drug interactions: a complicated process. Journal of Clinical Pharmacy and Therapeutics, 2017;42:125–127.

Chen M, Zhou S, Fabriaga E, Zhang P, Zhou Q. Food-drug interactions precipitated by fruit juices other than grapefruit juice: An update review. Journal of Food and Drug  Analysis,   2018;26:61-71.

Grapefruit Juice and Some Drugs Don’t Mix. 21 Kasım 2018 tarihinde erişildi. www.fda.gov/forconsumers/consumerupdates/ucm292276.htm

Çelik N, Şanlıer N. Besin-İlaç Etkileşimlerine Güncel Bakış: İçecekler. Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 2014;2(1):94-101.