Hangi soruya cevap arıyorsun?

Beslenme kanser tedavisinin önemli bir parçasıdır. Tedavi sürecinde yeterli ve dengeli beslenen kanser hastalarının tedaviye yanıtları artmaktadır.

Kanserli hastaların beslenmesi ekip işidir. Bu ekipte başta hastanın kendisi olmak üzere bütün aile fertleri, hekimi, diyetisyeni, hemşiresi yer almaktadır. Hastaya uygun beslenme tedavisi başlamadan önce hastanın belenme durumu saptanır. Bu işlem antropometrik ölçümler, fiziksel muayene ile biyokimyasal analizlerle ve yiyecek tüketimi hesabıyla yapılmaktadır. Sonraki aşamada hastalığın türü, safhası, hastaya uygulanan tedavi yöntemine göre beslenme programı hazırlanır.

Beslenmedeki en önemli faktör ağırlık kaybının önlenmesidir. Bunun için gereksinmesinin üzerinde günlük verilen enerjisi arttırılır. Konumuz olan kanser tedavi yöntemlerinden biri olan kepoterapide beslenme konusuna değinmek istiyorum.

-Kepoterapi ve uygulanmasındaki amaç nedir ?

-Nasıl uygulanan bir tedavi yöntemidir?

-Günlük yaşantımızı nasıl etkilemektedir?

-Yan etkileri nelerdir?

Gibi sorular beliriyor önce aklımızda öncelikle bunları yanıtlayarak tedavi sürecinin nasıl olduğunu bizi nasıl etkileyebileceğini öğrenelim.

Kemoterapi, kanser hücrelerini yok etmek veya bu hücrelerin büyümesini kontrol altına almak için antikanser ilaçlar kullanılarak yapılan tedavidir. Kanser tedavisinde tek başına veya cerrahi ve radyoterapi ile birlikte uygulanabilir.
Kanser tedavisinde kemoterapinin amacı hastalığın tipine ve yaygınlığına göre değişmektedir.

KEMOTERAPİ UYGULANMASINDA AMAÇ NEDİR ?

Tümörün cinsine ve hastanın özelliklerine göre değişik nedenlerle kemoterapi uygulanabilir.

Tümörü tamamen yok etmek ve hastayı iyileştirmek için,
Tümörün yayılmasını ve tekrarlamasını engellemek için,
Tümörün büyümesini durdurmak veya yavaşlatmak için,
Tümörün sebep olduğu belirtileri yok etmek için kemoterapi uygulanır.

Etkili bir tedavi yöntemi olmasına rağmen bazı durumlarda tümörü tamamen yok edemeyip sadece belirtilerini düzelterek rahat yaşamayı sağlayabilir. Bazı tümörlerde tek tedavi yöntemi kemoterapidir. Diğerlerinde ise kemoterapi diğer tedavilerle (cerrahi ve radyoterapi) peş peşe veya eş zamanlı olarak uygulanır.

KEMOTERAPİ NASIL UYGULANIR ?

Kemoterapide kullanılan ilaçlar değişik yollarla uygulanır:

Damar yoluyla (en sık kullanılan)
Ağızdan
Vücut boşluklarına uygulanabilir.

PEKİ YA YAN ETKİLERİ?

Kemoterapinin bireyde görülen yan etkileri, ilaçların özelliklerine bağlı olarak değişmekle birlikte; bulantı, kusma, iştahsızlık, kemik iliği baskılanması (anemi, lökopeni, trombositopeni), saç dökülmesi, mukozit(ağız içi yaraları), cilt problemleri, uykusuzluk, nörolojik problemler, ağrı, göz problemleri, halsizlik, yorgunluk ve cinsel problemler şeklinde belirtilebilir.

Peki oluşan bu yan etkilere karşın gün içerisinde nasıl beslenmeliyiz,nelere dikkat etmeliyiz ?

1.YORGUNLUK ve KANSIZLIK:

Kemoterapi kemik iliğinin kırmızı hücre yapma yeteneğini bozarak vücutta oksijen taşınmasını azaltır. Yeterli oksijen ihtiyacı karşılanmadığında dokular işlevlerini göremezler, bu duruma kansızlık denir. Yorgunluk, baş dönmesi, nefes darlığı, konsantrasyon güçlüğü yapabilir. Her tedavi öncesi hemoglobin (Hb) düzeyi ölçülerek kan durumunuz hakkında fikir sahibi olunur. Normalde 14 gr olan hemoglobin düzeyi, 10 gr’ın altına ininceye kadar herhangi bir sorun yaratmaz. Doktorunuz gerekli gördüğü takdirde size kan verilmesini önerecektir. Kansızlık oluştuğunda alacağınız önlemler:

Dinlenmeye daha fazla vakit ayırınız.
Yorucu işlerden kaçınınız.
Özellikle yeşil ve lifli sebzeler, kırmızı et ve karaciğer gibi demir açısından zengin gıdalar alınız.
Ayağa kalkarken baş dönmesini önleyebilmek için yavaş hareket ediniz.

2.AĞRILI AĞIZ SORUNLARINDA(MUKOZİT)

Sıcak,acı,baharatlı,asitli,tuzlu yiyeceklerden kaçınmak.
Meyve ve sebzeleri pişirerek tüketmek.
Yemeklerden önce ağzı özel temizleyicilerle çalkalamak.
Asitli içeceklerden kaçınmak.

3.AĞIZ KURULUĞU DURUMUNDA

Ağız bakımına özen gösterilmeli.yemeklerden önce ve sonra ağzı su veya yardımcı sıvılarla çalkalamak.
Limon,portakal sularını ağız salgısını arttırmak için kullanmak.
Şekersiz tatlıları tercih etmek.
Karbonhidratlı,kafeinli ve gazlı içeceklerden kaçınmak.
Pişmiş sebze ve meyveleri tüketmek.
Sakız çiğnemek.
Gaz yapıcı ve acılı yiyeceklerden kaçınmak.

4.DİYARE DURUMUNDA

Sık sık ve az az yemek yemek.
Bol miktarda sıvı tüketmek.
Tüketilen sıvıların oda ısısında ve ılık olmasına dikkat edilmeli.

5.GAZ VE ŞİŞKİNLİK DURUMUNDA

Gaz yapıcı yiyeceklerden (sarımsak,soğan,turp gibi) kaçınmak.
Yemekleri yavaş yavaş yenmeli ve iyi çiğnenmeli.
Kepekli yiyecekleri,mısır,yeşil biber,lahana,karnabahar gibi yiyecekleri diyetten çıkartmak.

6.İŞTAH AZALMASI DURUMUNDA

Acıkmamış bile olsa hastayı yemeğe zorlamak.
Davranış değişikliği oluşturmak.
Az az ve sık sık yemek yemek.
Önce katı sonra sıvı yiyecekleri tüketmek.
Boş kalorili yiyeceklerin tüketmemek.
Hafif ve yavaş egzersizler uygulamak.
Bol kalorili, iyi kaliteli proteinli yiyecekleri tercih etmek.
Enerji kaynağı olan yiyeceklerin diyete eklenmesi.

7.KABIZLIK DURUMUNDA

Günde en az 8-10 bardak sıvı tüketmek.
Posalı yiyecekleri tercih etmek. Bunlar; çiğ veya pişmiş sebzeler, meyveler (özellikle kabuklu ve çekirdekli olanlar), meyve suları, komposto (özellikle kayısı ve erik), fındık, patlamış mısır, kepek ekmeğidir.
Kabızlık yapabilecek yumurta, peynir, patates, pilav, makarna gibi gıdaları az miktarda yiyiniz.
Bol çiğnemek.
Sebze ve meyve tüketmek.
Kuru yemişlerden(kuru kayısı,incir,kuru erik ) tercih edilmeli.
Her gün hafif egzersiz yapılmalı.

8.BULANTI – KUSMA DURUMUNDA

Bulantı ve kusmanın her kemoterapi sonrası olacağı önyargısına kapılmayınız.
Kemoterapi sırasında kusma oluyorsa tedavi öncesi ve sonrası 1-2 saat bir şey yemeyiniz.
Uygulamadan 1-12 saat öncesi ve 1-24 saat sonrasında katı gıdalar yerine sıvı gıdaları tercih ediniz.
Az, sık ve yavaş yemek yiyiniz.
Yemekleri iyice çiğneyiniz.
Su veya meyve sularını yemek sırasında değil, yemeklerden 1 saat önce veya sonra içiniz.
Yağlı, şekerli ve kızartma türü yiyeceklerden uzak durunuz.
Yemek kokuları midenizi bulandırıyorsa soğuk ve ılık yiyecekleri tercih ediniz.
Bulantıyı azaltmak için elma suyu, kızılcık suyu, limonata, meyve suları(taze sıkılmış), ıhlamur veya zencefil içeren çaylar, ezilmiş patates, elma püresi, yoğurt, süzme peynir gibi yarı-katı veya ağzınızda yara yoksa limon, ekşi turşu gibi gıdalar alabilirsiniz.
Ağzınızda yara yoksa ve sabah kusmaları varsa; yataktan kalkar kalkmaz kraker, tost, peynir-ekmek gibi kuru gıdaları tercih ediniz.
Hoşlandığınız yiyecekleri tercih ediniz. Bazı kişilerde kırmızı ete karşı tiksinti gelişebilir. Bu durumlarda tavuk veya balık yiyerek protein ihtiyacınızı karşılayabilirsiniz. • Tuvalet, parfüm, sigara, yemek kokuları gibi sizi rahatsız edebilecek kokulardan uzak durunuz.
Yemek yedikten sonraki 2 saat sırt üstü yatmayınız.
Yemeklerden sonra sessiz bir ortamda dinleniniz.
Bulantı olduğu zaman derin ve yavaş nefes alma egzersizleri yapınız
Sürekli bulantınız varsa kendinizi oyalayacak aktiviteler yaratınız (televizyon seyretme, müzik dinleme, örgü örme, kitap okuma vb. gibi).
Yatakta yatarken kusarsanız, solunum yollarına kaçmaması için başınızı hemen yana çeviriniz.
Kusma çok fazlaysa, gıdalardan yutmadan emme yoluyla yararlanmaya çalışınız.
Bulantınız varken ve kusarken yemek yemeye zorlanmayınız.
Bulantı kusmanızın şiddetli olduğu dönemlerde 3-4 saat süreyle bir şey yemeyiniz, daha sonra sıvı gıdalar alınız. Sıvı gıda alımına 2 günden fazla devam etmeyin.
Taşıt tutmanız varsa kemoterapi aldığınız gün uzun yolculuk yapmayınız.
Nahoş metalik ilaç tadını azaltacak nane veya ekşi şekerlemeler yemek rahatlatıcı olabilir
Doktorunuza bulantı, kusmanızın şiddeti, süresi ve zamanlaması konusunda bilgi veriniz. Önleyecek ilaçlarda değişiklik yapabilir.

9.YUTMA GÜÇLÜĞÜ

Ağız içi ve yemek borusu bölgelerdeki hücrelerin yenilenememesi, vücudun mikroplara karşı daha duyarlı olması, yetersiz sıvı alımı, ağız bakımının iyi olmaması gibi nedenlerden ötürü kemoterapi alırken ağız içinde, boğazda, yemek borusunda kuruma, kızarma ve yaralar oluşabilir.

Bu durum hem beslenmenizi engelleyeceğinden hem de mikrop kapmanız için elverişli ortam yaratacağından, oluşmasını engellemek için gerekli önlemleri almak gerekir. Ağız bakımı için gerekli önlemler:

Kemoterapiye başlamadan önce dişlerinizde olabilecek muhtemel çürük ve iltihaplar için mümkünse diş dokturuna görününüz. Kemoterapi başladıktan sonra kanama ve enfeksiyon sorunları olabileceğinden diş bakımını yaptırmanız güç olabilir. Kemoterapi sırasında diş probleminiz oluşursa doktorunuzdan ne zaman tedavi olabileceğiniz konusunda bilgi isteyiniz.
Dişlerinizi her yemekten sonra ve yatmadan önce yumuşak naylon kıllı (bebek fırçası) diş fırçası ve çocuk diş macunu ile fırçalayınız. Her fırçalamadan önce fırçanızı sıcak suyla yıkayınız.
Trombosit sayınız yeterli ise yatmadan önce diş aralarınızı diş ipliği ile tahriş etmeden temizleyiniz.
Yemeklerden sonra ve yatmadan önce bir bardak suya 1 çay kaşığı karbonat koyarak hazırladığınız suyla ağzınızı bolca çalkalayınız. Bu ağızdaki asiti azaltır, kuruluğu ve yaraları engellemeye yardımcı olur. Alkol ve gliserinli ticari gargaraları kullanmayınız.
Dudaklarınızı vazelin veya kremle nemli tutarak kuruma ve çatlamaları engelleyiniz.
Sigara, alkol, çok sıcak, çok soğuk, baharatlı, acı, sert yiyeceklerden kaçınınız. * Protez kullanıyorsanız, ağzınıza iyi uymasına dikkat edin. Her yemekten sonra protezinizi çıkararak ağzınızı çalkalayınız.
Protezlerinizi geceleri her gün suyunu değiştirdiğiniz ağzı kapalı bir kapta saklayınız.
Bol sıvı alınız.
Tüm bu önlemlere rağmen yutkunma güçlüğü, ağız yaraları, ağızda pamukçuk oluşursa doktorunuzun önerisine göre ilaç ve ek tedbirler almanız gerekecektir.

Bunların bazıları:

Ağrı varsa doktorunuzun önerisine göre ağrınızı azaltacak solüsyonlar kullanınız.
Sütlaç, evde yapılmış dondurma, muz, yumuşak kıvamda yumurta, yumuşak peynir, pudingler, püre, makarna, haşlanmış patates gibi yumuşak yiyecekler yiyiniz.
Ağzınız çok kuruyorsa, suni tükrük solüsyonları kullanınız.
Çok bol miktarda sıvı gıda alınız. Domates suyu, portakal, limon, greyfurt gibi ekşi mevye suları, çiğ sebzeler, tost, kraker gibi kuru, sert gıdalar ve acılı, baharatlı, tuzlu yiyeceklerden kaçınınız.
Kuru yiyecekleri su ve yağla yumuşatabilirsiniz.
Tam sıvı gıdaları yutmak güç oluyorsa, daha yoğun; örneğin blenderden geçirilmiş gıdalar alınız.

Gündüz tedavi ünitesinde kepoterapi alacak hastaların beslenmesiyle ilgili plan yapılmalı, hafif yiyecekler içeren bir öğün ve atıştırmalıklardan oluşan çanta hazırlanmalı veya mini soğutucu içerisinde muhafaza edilmeli. Tedavi süresi içerisinde yorgun olabilirsiniz yorgunluk kemoterapi sonrasında da devam edebilir. Çok yaygın görülen bir durum olmakla beraber protein içeren yeterli ve dengeli diyetler( süt , yoğurt, yumurta, kurubaklagil, kırmızı et, yeşil mercimek ve diğer baklagiller) tüketmemiz enerji desteği açısından bize yardımcı olacaktır.

Tedavi sırasında iyi beslenmek tedavinin yan etkileri ile başa çıkabilmek, infeksiyondan korunmak ve ilaç nedeniyle zedelenmiş normal dokuların iyileşmesini hızlandırmak açısından çok önemlidir.

İyi beslenmek tüm besin öğelerini içeren dengeli bir besin programı uygulamak demektir ve bu sadece kanser hastaları için değil sağlıklı bireyler için de geçerlidir. Bu nedenle özellikle paketlenmiş hazır veya dondurulmuş gıdalardan, işlenmiş et ve et ürünlerinden (salam, sosis gibi), uzun ömürlü (UHT tekniği ile hazırlanmış) süt ve hazır meyve sularından kaçınınız. Mevsimine uygun sebze ve meyve tüketmeye dikkat edin; kış aylarında lahana, ıspanak, havuç, brokoli, karnabahar gibi sebzelerle, portakal, mandalina gibi turunçgilleri tüketirken yaz aylarında kırmızı dut, böğürtlen, ahududu, erik, kayısı gibi meyveleri, enginar, semiz otu, kabak ve domatesi bolca tüketebilirsiniz. Hazım probleminiz yoksa, günde 1 bardak süt ve dilediğiniz kadar yoğurt (özellikle ev yoğurdu) tüketmenizde sakınca yoktur. Aşırı tatlı ve şerbetli gıdalardan sakınınız. Haftada en az 3 öğünde nohut, mercimek, bulgur gibi kuru baklagilleri diyete ekleyiniz. Özellikle protein yönünden zengin besinleri kızartmadan ve tütsüleme yapmadan tüketmelisiniz.

Kemoterapi Tedavisi Gören Hastalarda Beslenme Modeli Örneği

Bu menü kanser tanısı dışında başka kronik hastalığı olmayan bazı yan etkiler olan mukozit, ishal, kabızlık, yutma güçlüğü gibi sorunlar yaşamayan hastalar için uygundur.

Bu menü örnek olması amacı ile verilmiştir.

Diyet bireye özgüdür.

6 öğün şeklinde 3 ana ve 3 ara olmak üzere her öğün arasının da 2-2,5 saat olması tavsiye edilir.

KAHVALTI

Açık çay veya ıhlamur

2 kibrit kurusu kadar az yağlı beyaz peynir

2 id ekmek

1-2 adet tam ceviz ve 2-3 adet zeytin

Söğüş salata( mevsimine göre domates, biber, salatalık, yeşillik)

ÖĞLE-AKŞAM YEMEĞİ

1 kase çorba

1 tabak az yağlı sebze yemeği

1 kase yoğurt-ayran-cacık

2 id ekmek

2-3 köfte kadar et veya peynirli sandviç( ev yapımı)

Söğüş salata(mevsimine göre domates, biber,salatalık,yeşillik)

ARA ÖĞÜNLER

1 Su bardağı süt (ayran,kefir veya yoğurt)

1 Porsiyon mevsimine göre meyve

1-2 Yağsız galeta, çubuk kraker

Kaynakça :
İstanbul Üni. Onkoloji Enstitüsü (Hastalar İçin Kemoterapi Rehberi)
Dr. Ayşe Baysal, Dr. Meral Aksoy, Dr. H. Tanju Besler, Dr. Nazan Bozkurt, Dr. Sevim Keçecioğlu , Dr. Seyit M. Mercanlıgil Dr. Türkan K. Merdol, Dr. Gülden Pekcan, Dr. Emine Yıldız ” Kanserde Beslenme” Diyet El Kitabı, 9.bs. Ankara: Hatipoğlu Yayınları , 2014
Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Kanser Dairesi Başkanlığı
Baş, Uzm. Dyt. Dilşat Beslenmenin Kanser Tedavisindeki Gücü Başakşehir/ İstanbul : Destek Yayınları, Hazirazn 2018

Kemoterapi Ve Beslenme Tedavisi