Sirkadiyen Ritim ve Sağlığa Etkileri
Akşam olunca güneşin batması, sabah olunca güneşin doğması, kış gelince bazı hayvanların kış uykusuna yatması, çiçeklerin güneşe bakan yöne doğru yaprak açması … doğada zamana ve güneş ışığına bağlı gerçekleşen birden çok olay vardır. Tüm canlı varlıkların gece ve gündüze farklı adaptasyonlar sağlamış olduğunu görüyoruz. Geceye ve güne göre sağlanan bu adaptasyona ‘sirkadiyen ritim’ denir. Daha bilimsel bir tanım yapacak olursak: Sirkadiyen ritim; dünyanın kendi ekseni etrafında yaklaşık 24 saat süren dönüşünün canlılar üzerinde oluşturduğu biyokimyasal, fizyolojik ve davranışsal ritimlerin tekrar edilmesi olarak tanımlanabilir.
Peki ya insan? İnsan vücudu da geceye ve gündüze farklı adaptasyonlar sağlıyor mudur? Bunu biraz inceleyelim…
Yapılan bir çalışmaya göre günlük biyolojik ritmi sağlayan genleri kontrol eden proteinlerin gece ve gündüz farklı çalıştığı gözlemlenmiştir.
Yani yapılan çalışmalar gösteriyor ki yeme, içme, uyku, hormon salınımı, sindirim, büyüme, yaşlanma, üreme, menopoz, hafıza … tüm bu yaşamsal olaylar sirkadiyen saate göre ayarlanır.
Peki güneş battıktan sonra gece geç saatlere kadar yapay ışıklara maruz kalıp, gece geç saatlere kadar yemek yemek gibi biyolojik saatimize aykırı davranışların vücudumuza etkisi nasıldır?
Yapay aydınlatmanın getirilmesi gibi çevremizde meydana gelen değişiklikler, sirkadiyen sistemi bozabilir. Uyku / uyanma döngüleri sirkadiyen sistemle iç içe geçmiştir. Dünya nüfusunun büyük bir kısmı, çevresel olarak yönlendirilen sirkadiyen ritim ve uyku bozukluğu riski altındadır.
Yapılan bir çalışmada; az uyuyan insanlarda leptin ve grelin seviyesinin azaldığı, bu azalmaya bağlı olarak iştahın arttığı belirlenmiştir. Böylece kısa uyku süresi ile BKİ’deki artış ilişkilendirilmiştir.
Sirkadiyen süreçleri düzenleyen en önemli olgu ışık-karanlık döngüsüdür. İnsan sirkadiyen fizyolojisi gündüz hareket etmek ve beslenmek, gece uyumak ve beslenmemek gibi faaliyetleri desteklemek için gelişmiştir.
Obezite ve iştah gelişiminde önemli olan insülin, glukagon, adiponektin, leptin ve grelin hormonlarının salınımının Sirkadiyen Ritimden etkilendiği belirlenmiştir.
Uygun olmayan sirkadiyen bir zamanda beslenme; davranış ve fizyoloji arasında yanlış hizalama ve sağlıkta olumsuz etkilere sebep olmaktadır.
Sonuç olarak yapılan çalışmalar gösteriyor ki , biyolojik iç ritmimize yani sirkadiyen ritme uygun olmayan yaşam tarzı, beslenme alışkanlıklarının vücuda birçok olumsuz etkisi vardır. Sirkadiyen Ritimde bozulma ve yanlış hizalamalara neden olmaktadır. Yanlış hizalama sonucunda ritim bozuklukları obezite, Tip II DM gibi metabolik hastalıklar ortaya çıkabilmektedir. Daha uzun ve sağlıklı bir yaşam için sirkadiyen ritim dikkate alınmalıdır.
KAYNAKÇA1)Circadian Rhythm and Sleep Disruption: Causes, Metabolic Consequences, and Countermeasures, Endocrine Reviews, Volume 37, Issue 6, 1 December 2016, Pages 584–608
2)Dr. Ayşegül ÇORUHLU ‘Sirkadiyen Beslenme‘ adlı kitabı
3)Sheehan TJ, DuBrava S, DeChello LM et al (2003) Rates of weight change for black and white Americans over a twenty year period. Int J Obes 27(4):498–504.
4)Mattson MP, Allison DB, Fontana L et al (2014) Meal frequency and timing in health and disease. Proc Natl Acad Sci U S A 111(47):16647–53.
5)Zarrinpar A, Chaix A, Panda S (2016) Daily Eating Patterns and Their Impact on Health and Disease Circadian Rhythms and Metabolism. Trend Endocrinol Metab 27(2):69–83.
6)Bass J, Takahashi JS (2010). Circadian integration of metabolism and energetics. Science (330):1349– 54.
7)Keser A, Karataş E (2015) Sirkadiyen ritim ve metabolizma: obezite üzerine etkileri. Sağlık Bilim Derg (24):113–9.
8)Akbay G(2020) , Sirkadiyen Ritim ve Obezite. Cumhuriyet Üniv. Sağ. Bil. Enst. Derg. 2020 (5)2: 83-90
