Hangi soruya cevap arıyorsun?
Veganlığın Kısa Tarihi
İnsan türü çok uzun yıllardan beri sağlıklı ve uzun yaşamanın sırrını aramaktadır. İnsanlığın ilk zamanlarından beri de sağlık ve uzun yaşam, beslenme ile bağdaştırılmaktadır. Beslenme nasıl olmalıdır? Hangi besin ne sıklıkla, günün hangi bölümünde tüketilmelidir? Tüketilen besinler vücutta ne gibi değişikliklere sebep olmaktadır? Bu gibi pek çok soruya cevap arayan insanların akıllarının bir köşesinde de hep bitki bazlı besleme bulunmaktadır.
Veganizmin ilk izlerine M.Ö. 500 tarihlerde rastlanmaktadır. Yunan filozof ve Sisamlı matematikçi Pisagor, dik üçgenler hakkındaki teoreminin yanında ‘tüm türler arasındaki iyilik severliği’ de desteklemektedir. Ardından Budizm ve Hinduizm gibi dinleri benimseyen kişiler de bu düşünceyi savunarak insanların hayvanlara acı vermemesi gerektiğini belirtmişlerdir.
Yakın tarihe bakacak olursak 1800’lü yıllarda ortaya çıkan vejetaryenliğin bugünkü veganlık tanımına benzediği görülmektedir. O zamanlarda vejetaryenlik ‘hiçbir hayvansal ürün tüketmeyen ve hayvansal ürün kullanmayan’ kişileri tanımlamaktadır. 1847 yılında kurulan ‘Vejetaryen Topluluğu’ ise yumurta, süt ve süt ürünlerinin vejetaryenlerce tüketebileceğini bildirmektedir. Bu gelişmenin ardından vejetaryenliğin ‘hiçbir hayvansal ürünün tüketilmemesi ve kullanılmaması’ tanımını benimsemesi gerektiğini savunan Donald Watson’ın, 1944 yılında ‘The Vegan Society (vegan topluluğu)’ adlı grubu kurmasıyla birlikte vejetaryenlik ve veganlık tanımları birbirinden tamamen ayrılmıştır. Kuruluşunun tam günü bilinmese de 1 Kasım ‘Dünya Vegan Günü’ olarak tarihe geçmiştir.
Vegan Kimdir? Bir Vejetaryenden Farkı nedir?
Vegan beslenmeyi tercih eden kişiler herhangi bir hayvansal ürün tüketmezken, vejetaryen beslenmeyi tercih eden kişiler hayvansal kaynaklı ürünler tüketebilmektedir. Vejetaryenliğin alt bölümleri bulunmaktadır. Veganlık ve vejetaryenlik arasındaki farklar aşağıdaki tabloda detaylı olarak gösterilmiştir.
| Tüketir | Tüketmez |
Ovo – Vejetaryen | Bitki bazlı besinler ve yumurta | Et, balık, deniz canlıları, süt ve süt ürünleri ve bunları içeren herhangi bir besin |
Lakto – Vejetaryen | Bitki bazlı besinler, süt ve süt ürünleri | Et, balık, deniz canlıları, yumurta ve bunları içeren herhangi bir besin |
Lakto – Ovo Vejetaryen | Bitki bazlı besinler, yumurta, süt ve süt ürünleri | Et, balık, deniz canlıları ve bunları içeren herhangi bir besin |
Pesko – Vejetaryen | Bitki bazlı besinler, balık, yumurta, süt ve süt ürünleri | Et ve et içeren herhangi bir besin |
Polo – Vejetaryen | Bitki bazlı besinler, yumurta, süt ve süt ürünleri, kümes hayvanları | Kırmızı et ve kırmızı et içeren herhangi bir besin |
Vegan | Bitki bazlı besinler | Et, balık, deniz canlıları, yumurta, süt ve süt ürünleri ve bunları içeren herhangi bir besin |
Neden Veganlık?
Veganlık bir beslenme şeklinden çok bir felsefedir. Hayvanlara insanlar tarafından uygulanan zulmün görmezden gelinmemesi ve buna karşı çıkılmasıdır. Endüstri, kozmetik, giyim gibi pek çok alanda uygulanan hayvan sömürüsüne dur demekle kalmayıp alternatifler üretebilmektir. İnsan tarafından tüketilen bir hayvan nedeniyle ortaya çıkan salgınların sadece birine tanık olduğumuz şu günlerde veganlık, belki de bir salgını önleyebilmektir.
Neden Vejetaryenlik Yeterli Değil?
Yapılan bir araştırmada sırayla batı tarzı beslenme, vejetaryen beslenme, kırmızı et tüketiminin olmadığı bir beslenme, fleksitaryen beslenme ve vegan beslenmenin karbon ayak izi miktarı karşılaştırılmıştır. Çalışma verilerine göre vejetaryen beslenme, kırmızı et tüketiminin olmadığı bir beslenme modeline göre daha fazla sera gazı üretimine neden olduğu sonucuna varılmıştır. Vegan beslenme ise bu konuda en çevre dostu beslenme modelini oluşturmaktadır. Çalışma verileri aşağıdaki grafikte gösterilmektedir.
Karbon Ayak İzi Nedir?
“Karbon ayak izi” terimi ilk olarak 2000’li yıllarda kullanılmıştır. Karbon ayak izi; birim karbondioksit cinsinden ölçülen, üretilen sera gazı miktarı açısından insan faaliyetlerinin çevreye verdiği zararın ölçüsüdür ve iki bölümden oluşmaktadır;
Birincil Karbon Ayak İzi: Evsel enerji tüketimi ve ulaşım (örneğin; araba ve uçak) dahil olmak üzere fosil yakıtların yanmasından ortaya çıkan doğrudan CO2 emisyonlarının,
İkincil Karbon Ayak İzi: Kullandığımız ürünlerin tüm yaşam döngüsünden bu ürünlerin imalatı ve en sonunda bozulmalarıyla ilgili olan dolaylı CO2 emisyonlarının ölçüsüdür.
Hayvansal Besinlerin Karbon Ayak İzi Miktarı Nasıldır?
Yapılan bir araştırmaya göre dünya nüfusunun bitki bazlı beslenme modeline geçmesi tarım arazisine olan ihtiyacın %76 oranında azalmasına, karbon emülsiyonu oranının %73 düşmesine sebep olabilecektir.
Yine aynı çalışmaya göre gıdaların karbon ayak izlerine bakılmış ve doğaya en çok zarar veren ilk üç besinin sırayla kuzu eti, dana eti ve peynir olduğu saptanmıştır. Çiftlik somonu ve konserve ton balığı ise karbon emülsiyonu en yüksek olan ilk yedi gıda arasındadır.
FAO bir raporunda hayvansal üretimin, küresel ısınma, arazilerin bozulması, hava ve su kirliliği ile biyolojik çeşitliliğin kaybı gibi dünyanın en önemli çevre sorunlarının önemli nedenlerinden biri olduğunu vurgulamıştır.
Hangi Ülkelerde Vegan Nüfus Daha Fazla?
2019 verilerine göre vegan nüfusun en fazla bulunduğu ülkelerin başında Birleşik Krallık gelmektedir. İkinci sırada Avusturalya, üçüncü sırada ise Yeni Zelanda vegan nüfusa en çok ev sahipliği yapan ülkelerdir. 50 ülke arasında gerçekleştirilen araştırmada en az vegan nüfusa sahip ülkeler ise sırayla Tayvan, Endonezya, Hindistan’dır. Türkiye bu araştırmada 46. sıradadır.
Kaynakça
Siegel RL, Miller KD, Jemal A. Cancer statistics, 2018. CA Cancer J Clin. 2018;
68:7-30.
Islami F, Goding Sauer A, Miller KD, et al. Proportion and number of cancer cases and deaths attributable to potentially modifiable risk factors in the
United States. CA Cancer J Clin. 2018;68:31-54.
World Cancer Research Fund/American Institute for Cancer Research. Food,
Nutrition, Physical Activity, and the Prevention of Cancer: A Global Perspective. American Institute for Cancer Research; 2007. Accessed July 21, 2019. discovery. ucl.ac.uk/id/eprint/4841/1/4841.pdf
World Cancer Research Fund/American Institute for Cancer Research. Diet, Nutrition, Physical Activity and Cancer: A Global Perspective. Continuous Update Project. The Third Expert Report. American Institute for Cancer Research; 2018. Accessed July 21, 2019. wcrf.org/dietandcancer
Kushi LH, Doyle C, McCullough M, et al. American Cancer Society Guidelines on nutrition and physical activity for cancer prevention: reducing the risk of cancer with healthy food choices and physical activity. CA Cancer J Clin. 2012;62:30-67.