Antioksidanlar hakkında neler biliyoruz? Antioksidanlar nelerdir? Serbest radikallerle nasıl bir ilişkileri vardır? Antioksidan gıdalar nelerdir?

    Bunlar antioksidanlar hakkında bilmemiz gereken başlıca sorulardır. İlk önce aklımıza serbest radikaller gelir. Serbest radikaller, dış atomik orbitallerinde bir veya daha fazla çift oluşturmamış elektron içeren yüksek enerjili, stabil olmayan bileşiklerdir. Bu çiftlenmemiş elektron serbest radikallere büyük bir reaktiflik kazandırarak protein, lipid, DNA ve nükleotid koenzimler gibi birçok biyolojik materyale zarar vermelerine neden olmaktadır. Bu zararın yaşlanmayı teşvik ettiği ve ayrıca kalp-damar hastalıkları, çeşitli kanser türleri, katarakt, bağışıklık sisteminde zayıflama, sinir sistemi dejeneratif hastalıkları gibi birçok hastalığa sebep olduğuna dair bilgiler bulunmaktadır. Canlı hücrelerdeki oksijen metabolizması, çevre kirleticileri, radyasyon, pestisitler, çeşitli tıbbi tedavi yolları ve kontamine sular gibi birçok etmen kaçınılmaz bir şekilde oksijen türevi serbest radikallerin oluşumuna yol açmaktadır.

Peki ya antioksidanlar?

   Serbest radikallerin neden olduğu oksidasyonları önleyen, serbest radikalleri yakalama ve stabilize etme yeteneğine sahip maddelere “antioksidan” adı verilir. Vücudun antioksidan dengesi diyetten büyük ölçüde etkilenmektedir. Besin yetersizlikleri nedeniyle vücudun savunma mekanizmaları tahrip olduğu zaman patolojik koşullar oluşabilmektedir. Reaktif oksijen türlerindeki artış ve savunma sistemlerindeki bir yetersizlik vücuttaki antioksidan dengesinin bozulmasına ve “oksidatif stres” koşullarının oluşmasına neden olmaktadır. Antioksidan savunma sisteminin etkinliği; E vitamini, C vitamini ve karotenoidler gibi antioksidan vitaminleri ve esansiyel iz mineralleri içeren gıdaların yeterince alınmasına bağlıdır.

    Doğal antioksidanlar, endojen (organizma tarafından sentezlenen) ya da ekzojen (dışarıdan besinlerle alınan) yapılardır. Fakat organizmanın doğal antioksidan üretimi yaş ilerledikçe azalır. Uzmanlar bu açığın kapatılabilmesi için bitkisel antioksidanların iyi bir alternatif olduğunu düşünmektedir. En önemli kaynağı meyve sebzeler olan bitkisel antioksidanlar anormal hücre çoğalmalarını engelleyen ve oksidasyondan dolayı zarar gören hücreleri koruyan bir görev üstlenirler.

Günlük hayatımızda sık karşımıza çıkan ve sık kullanabilceğimiz antioksidan gıdalar nelerdir?

DOMATES: Domateste likopen bol miktarda bulunmaktadır. Bir karotenoit olan likopen’in kanser önleyici etkileri epidemiyolojik çalışmalarda gösterilmiştir.

KAYISI: Antioksidan içeren meyveler arasında özellikle kayısı gerek kendine has şekli ve rengiyle, gerekse de içerdiği farklı mineral (Na, K, P, Mg) ve antioksidanlar (likopen, β-karoten, A ve E vitamini) bakımından beslenmede önemlidir.

ELMA: Polifenoller kuvvetli antioksidanlar olarak bilinir ve elmalar özellikle flavonoid ve fenolik asitler bakımından zengindir ve bu grup içerisinde en önemlileri antosiyanin, kateşin, kuersetin ve klorojenik asittir.

ÇAY: Ülkemizde en çok sık tüketilen sıvılardan biri çaydır ve çay içerdiği flavonoidlerden dolayı antioksidan özelliğe sahiptir. Demleme ile suya geçen antioksidanlar tüketildiğinde iyi bir antioksidan özelliği gösterirler.

ÜZÜM: Üzüm içerdiği resveratrol ile koroner kalp hastalıkları riskini azaltan ve kanser hücrelerinin oluşumunu engelleyen güçlü bir antioksidan özelliği taşımaktadır.

SARIMSAK: Sarımsağın içerisinde güçlü bir antioksidan olan sülfihidril bol miktarda bulunmaktadır.

KİRAZ: Kirazın antioksidan potansiyele (antosiyanidin) sahip olan melatonini önemli miktarda içerdiği, başta yaşlılarda olmak üzere kiraz ve kiraz suyu tüketiminin teşvik edilmesi gerektiği belirtilmektedir.

İNCİR: Yapılan çalışmalarda, incirin içerdiği polifenollerin, özellikle de antosiyaninlerin miktarındaki artışın antioksidan kapasitesini arttırdığı belirtilmiştir.

BİTKİSEL YAĞLAR: Bitkisel yağlar, önemli esansiyel yağ asitlerini içermelerine karsın yapılarında kolesterol içermezler.

MELATONİN İÇEREN BESİNLER: Melatonin güçlü bir antioksidandır ve lipid peroksidasyonu sonucu oluşan oksidatif hasarı önlediği bildirilmiştir. Vişne, badem, fındık, papatya çayı, sarı kantaron gibi besinler melatonin içerirler.

MİNERAL İÇEREN BESİNLER: Dışarıdan alınan bazı mineraller de vücuttaki antioksidan enzimlerin (enzimatik antioksidanlar) yapısına girerek onların aktivasyon göstermelerini sağlarlar. Bu mineraller selenyum, bakır, çinko ve manganez gibi minerallerdir.

YORUM:

Kısaca antioksidanlar vücudumuzda düşmanlardan koruma görevi görürler. Her geçen saniye yıpranan vücudumuzu ayakta tutmak ve daha çok sağlamlaştırmak için durmadan çalışırlar. Yaş ilerledikçe vücudun kendi sentezlediği antioksidan miktarı azalacağından dışarıdan doğal besinlerle alabiliriz. Böylece vücudumuzu sağlıklı tutup, hastalıklara karşı doğal savunma sistemi oluşturmuş oluruz. Antioksidan besinler diyebileceğimiz geniş bir skala vardır. Yukarıda günlük hayatımızda kolayca bulabileceğimiz bazı besinler verilmiştir. Sağlıklı kalmanız dileğiyle.

Burcu Yılmaz

Kaynakça:

.Diplock, A. 1998. Healty lifestyles nutrition and physical activity: Antioxidant nutrients. ILSI Europe concise monograph series, 59 p., Belgium.

.Kaur, C. and Kapoor, H.C. 2001. Antioxidants in fruits and vegetables-the millennium’s health. Int. J. Food Sci. Tech. 36; 703-725

.Elliot, J.G. 1999. Application of antioxidant vitamins in foods and beverages. Food Tech. 53(2); 46-48

.Duthie, G.G., Wahle, K.W.J. and James, W.P.T. 1989. Oxidants, antioxidants and cardiovascular disease. Nutr. Res. Rev. 2; 51-62.

.Taner G. 2005. Serbest Radikallere Karşı Antioksidan Savunma, Bilim Teknik, Ağustos 113: 453

.Brown JE. 1999. Nutrition Now. 2nd  edition, West/Wadswort, Belmont

.Giovannucci E, Rimm EB, Liu Y, J. Walter S, Willett C (2002). A prospective study of tomato products, lycopene, and prostate cancer risk. Journal of the National Cancer Institute, 94(5); 391-398

. Karataş F, Kamışlı F. (2007) Variations of vitamins (A, C and E) and MDAin apricots dried in IR and microwave. Journal of Food Process Engineering 78: 662–8.

. Awad M, de Jager A, Vander Plas, L, Vander Krol A.

.Yinrog L, Foo LY. (2000) Antioxidant and radical scavenging activities of polyphenols from apple pomace, Food Chemistry 68: 81-85.

.Hertog MGL, Feskens EJM, Hollman PCH, Katan MB, Kromhout D. (1993) Dietary antioxidant flavonoids and risk of coronary heart disease: the Zutphen elderly study. Lancet 342, 1007-1011.

.Mehmetoğlu İ, Ünlü CM, Gökçe R, Kurban S. (2005) Çay, baharat ve bitki kaynaklı bazı gıda maddelerinin flavonoid içerikleri ve antioksidan özellikleri. Türkiye Klinikleri Dergisi 25:407-411

.Dong, Z. (2003) Molecular mechanism of the chemopreventive effect of resveratrol. Mutation Research 523-524: 145-150.

. Ayaz E, Alpsoy HC. (2007) Sarımsak (Allium sativum) ve geleneksel tedavide kullanımı Türkiye Parazitoloji Dergisi, 31 (2): 145-149.

.Pszczola, D. E. 2001. Antioxidants: from preserving food quality to quality of life. Food Technology 55: 51- 59

. Çalışkan O, Polat AA. (2008). Fruit characteristics of fig cultivars and genotypes grown in Turkey. Scientia Horticulturae 115: 360–367

.Nas S, Gökalp HY, Ünsal M, (2001) Bitkisel yağ teknolojisi. Üçüncü baskı, Mühendislik Fakültesi Yayınları, Denizli.

.Gök V, Kayacıer A, Telli R. (2006). Hayvansal ve mikrobiyal kaynaklı doğal antioksidanlar. Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi, 2: 35-40

.Halliwell, B. 1997. Antioxidants and human disease: A general introduction. Nutrition Review 55(1):44–52.

.Peter, A.M. 1993. Yağda Çözünen Vitaminlerin Yapı ve Fonksiyonu. In: Murray RK, Darly KG, Peter AM, Victor WR,ed., Harper’ın Biyokimyası, Barış Kitabevi, İstanbul, 1993, s 704-714.

.Seymour T, Li S and Morrissey, M. (1996). Characterization of a natural antioxidant from shrimp shell waste, J Agric Food Chem, 44: 682–5.

.Zararsız İ, Kuş İ, Çolakoğlu N, Pekmez H, Yılmaz HR, Sarsılmaz H. (2004). Formaldehit Maruziyeti Sonucu Sıçan Akciğerinde Oluşan Oksidatif Hasara Karşı Melatonin Hormonunun Koruyucu Etkisi: Işık Mikroskobik ve Biyokimyasal Çalışma. Van Tıp Dergisi: 11 (4):105-112.

.Okcu Z, Keleş F. (2009) Kalp damar hastalıkları ve antioksidanlar. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 40 (1), 153-160

.Limon-Pacheco J, Gonsebatt, ME. (2009) The role of antioxidants and antioxidant related enzymes in protective responses to environmentally induced oxidative stres. Mutation Research. 674:137-147