Beslenme, sağlığı korumak, geliştirmek ve yaşam kalitesini yükseltmek için vücudun ihtiyacı olan besin öğelerini yeterli miktarlarda ve uygun zamanlarda almak için bilinçli yapılması gereken bir davranış olarak tanımlanmaktadır.

    Vücudun büyümesi, yenilenmesi ve çalışması için gerekli olan enerji ve besin ögelerinin her birinin yeterli miktarlarda alınması ve vücutta uygun şekilde kullanılması yeterli ve dengeli beslenme olarak tanımlanmaktadır.

    Besin ögeleri, vücudun ihtiyaç duyduğu düzeyde alınmadığında, yeterli enerji oluşmadığı ve vücut dokuları yapılamadığından yetersiz beslenme ortaya çıkmaktadır.

    Günümüzde sağlıklı yaşam için çeşitli hastalıkların ve sağlık problemlerinin çözümü için, yıllara göre değişen ve moda şeklinde sunulan özellikle de meyvelerin ağırlıklı olduğu, farklı tarım ürünlerinin tüketiminin önerildiği görülmektedir.

 Gökkuşağı Beslenme Nedir?

    Meyveler farklı kabuk ve meyve eti renkleriyle birlikte talep edilen ve tüketilen ürünlerdir.

    İnsanların sağlıklı beslenmesinde farklı renklerdeki bitkisel ürünlerin tüketilmesi üzerine kurulmuş bir beslenme sistemi de bulunmaktadır. Bu sistem gökkuşağı beslenme olarak adlandırılmaktadır.

    Gökkuşağı beslenmede, renkler kullanılarak günlük olarak yeterli miktarda vitamin ve mineral maddelerin alınması amaçlanmaktadır.

    Sağlıklı beslenme için renkler yanında besin grubunda çeşitliliklerin olması da önerilmektedir.

    Meyve ve sebzeler, vitamin, mineral, diyet lifi, polifenoller gibi besin içerikleri yönünden farklı düzeyde içeriklere sahip olduklarından insan beslenmesinde her biri farklı düzeyde katkılar sağlamaktadır.

    Meyveler, özellikle içerdikleri fenolik bileşiklerin antioksidatif ve antimikrobiyal etkilerine bağlı olarak, sağlık üzerine olumlu etkilerinden dolayı fonksiyonel gıda olarak değerlendirilmektedir.

    Fenolik bileşiklere, beslenme fizyolojisi açısından olumlu etkileri nedeniyle “bioflavonoid” adı da verilmektedir. Bazı kaynaklarda ise fenolik bileşikler, P faktörü (permeabilite faktörü) veya P vitamini olarak adlandırılmaktadır.

    Bitkiler renklerini içerdikleri fitokimyasallardan almakta olup, bunlar bitkilerin doğasında yer alan, bitkilere hoş koku, tat ve renk veren bileşenler olarak tanımlanmaktadır.

    Bitkiler renkleri, güneşe ve zararlı böceklere karşı koruyucu mekanizma olarak kullanır. 

    Fitokimyasallardan olan polifenoller, önceleri bitki fizyolojisindeki rolleri ve bitkilerin renk ve lezzet özellikleri üzerindeki etkileri nedeniyle ele alınmaktayken, son yıllarda sağlık üzerindeki etkileri yönüyle öne çıkmış ve özellikle de antioksidan ve radikal yakalama fonksiyonları üzerinde durulmuştur.

    Meyve ve sebzelerde doğal olarak bulunan, oksidasyonu geciktirebilen veya önleyebilen maddeler antioksidan olarak tanımlanmaktadır.

    Diğer bir ifadeyle antioksidanlar, serbest radikallerin zararlarından hücreleri koruyan maddeler olarak tanımlanmaktadır.

    Serbest radikaller vücudun antioksidan aktivitesinden daha yoğunsa dengesizlik meydana gelmekte ve hücrelerde oksidatif hasar oluşmaktadır.

    Serbest radikallerin neden olacağı (kanser, kalp hastalıkları, damar tıkanıklığı, yüksek tansiyon gibi) rahatsızlıklardan korunmak için meyve ve sebzelerin tüketilmesi önerilmektedir.

 ORAC Nedir? ORAC Değeri Yüksek Olan Besinler Nelerdir?

    Antioksidanlar bakımından yüksek içeriği olan yiyecekler, oksijen radikali emme kapasitesi (Oxygen Radical Absorbance Capacity; ORAC) yüksek olan besinler olarak tanımlanmaktadır.

    Meyve ve sebzelerin antioksidan kapasiteleri, içerdikleri antioksidan etkili bileşiklerin miktarına ve türüne bağlı olarak değişmektedir.

    Beslenme uzmanları, sağlıklı beslenme ve serbest radikallerin neden olduğu hastalıklardan korunmak için, ORAC değeri yüksek meyve ve sebzelere günlük beslenmede yer verilmesinin gerektiğini bildirmektedirler.

    Her insanın günde en az 3000 ORAC birimi vitamin ve mineral alması gerektiği, idealde ise bunun 5000 ORAC birimi düzeyinde olması gerektiği vurgulanmaktadır.

    ORAC değerinin yüksek olması besinin antioksidan düzeyinin yüksek olduğunu göstermektedir. Bu da ürünün kansere karşı koruma ve yaşlanmayı geciktirme etkisinin yüksek olduğunu göstermektedir.

    ORAC değerleri türlere göre büyük farklılıklar göstermekte olup, ORAC değerleri yüksek meyvelerden bazıları Tablo 1‘de verilmiştir.

Tablo 1.Bazı meyvelerin ORAC değerleri (µmol TE/100g).

    Meyvelerdeki renklerin, antioksidan kapasitesi ve ORAC değeri gibi yönlerle de ilişkilendirildiği görülmektedir.

    Bu ilişkilendirmelere bakıldığında; yeşil ve kırmızı renklerin kanserle mücadelede önemli olduğu; diğer bazı içerikler yönünden ise örneğin, sindirim sistemi ve kolesterol için yeşil; sinir sistemi için sarı renkli meyve-sebzelerin tüketilmesi gerektiği bildirilmektedir.

    Dolayısıyla her içerik sağlık için gerekli olduğundan her meyveyi içerikleri yönünden seçme yerine, tüketicinin damak tadı ve zevkine göre farklı meyve tür ve çeşitler üzerinden tüketimi yapması daha doğru tercih olarak görülmelidir.

    Diğer yandan meyve türlerinin farklı renklere sahip çeşitlerinin olması da (örneğin, beyaz dut ve siyah dut gibi) tür tercihinde büyük kolaylık sağlamaktadır.

    Meyvelerdeki renkler bazen de belli bir konuda sağlık üzerine etkileriyle vurgulanmaktadır.

    Örneğin;

• Beyaz renk: bağışıklığa destek
• Sarı renk: güzellik
• Yeşil renk: toksin temizleyici
• Turuncu renk: kanser önleyici
• Mor renk: uzun ömür
• Kırmızı renk: kalp sağlığı için önerilmektedir.

    Besinler, içerdikleri yararlı kimyasalların çeşitleri açısından da farklılık göstermektedirler.

    Meyve ve sebzelerde türlere göre değişen vücudun savunma sistemini güçlendirici farklı yapıda antioksidan ögeler bulunmaktadır.

    Tek bir antioksidan öge saf olarak insanlara verildiği zaman sağlığı koruyucu etkisinin görülmediği; değişik tür sebze ve meyve yenilerek birkaç farklı tür antioksidan öge alındığında, sağlığın korunmasında çok önemli yararların görüldüğü bildirilmektedir.

    Bu bilgiler, sağlıklı ve dengeli beslenme için farklı tür ve çeşitlerin tüketilmesinin önemini ortaya koymaktadır.

Kaynakça:

Black Sea Journal of Agriculture 1(3): 83-88 (2018) Cilt 1 – Sayı 3: 83-88 / Temmuz 2018.Renklerin tüketimde ve sağlıkta önemi. Muharrem ÖZCAN.Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, 55139, Samsun, Türkiye. Gönderi: 13 Aralık 2017; Yayınlanma: 01 Temmuz 2018.

Türkiye’ye Özgü Besin ve Beslenme Rehberi. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü Yayını, Yenilenmiş 1. Baskı. Ankara. 96s.

Gerçek Zamanlı Dünya İstatistikleri. http://www.worldometers.info/tr/. Erişim Tarihi: 12. 03. 2017.

Yeterli ve Dengeli Beslenme Nedir? http://beslenme.gov.tr/index.php?page=68. Erişim Tarihi: 27. 03. 2017.

Fruit and Vegetable Colors: Meanings and Benefits. https://www.colormeanings.com/fruit-and-vegetable-colors-meaning-and-benefits/. Erişim Tarihi: 19. 12. 2017.

Antioksidanlar. http://www.antioksidan.info/. Erişim Tarihi: 25. 03. 2017.

Antioksidan nedir? Faydaları nelerdir? http://www.bitkiseldiyet.com/antioksidan-nedir-faydalari-nelerdir.html/. Erişim Tarihi: 12. 03. 2017.

Do Colors in Fruits & Vegetables Play an Important Role? http://healthyeating.sfgate.com/colors-fruits-vegetables-play-important-role-1660.html. Erişim Tarihi: 19. 12. 2017.

Meyve ve Sebzelerin 6 Renk Grubu ve Vücuda Etkileri. http://www.ajanajanda.com/meyve-ve-sebzelerin-6-renk-grubu-ve-vucuda-etkileri/. Erişim Tarihi: 02. 03. 2017.