Bilinçli yeme farkındalığı kavramından bahsetmeden önce “Farkındalık’’ kelimesinin tanımından bahsetmekte fayda vardır. Farkındalık, “şu andaki düşünce ve eylemlerin bilinçli bir şekilde farkında olma süreci’’ olarak tanımlanır. Farkındalık kavramı aynı zamanda duygular da dâhil olmak üzere tüm zihinsel faaliyetlerin algılanıp, yargılanmadığı bir düşünce biçimidir. Farkındalık temelli müdahaleler; düşünce ve duyguları gözlemlemeyi temel alır. Yeme farkındalığı kavramı ise kişilerin bilinçli bir şekilde yeme eylemi süresince, düşünce ve eylemlerini, herhangi bir yargılama olmaksızın, yemeğin her dokusunu farkına vararak tüketmesi olarak tanımlanır.
Yeme farkındalığı kavramı basit şekilde tüketilen besine ya da içeceğe her yönüyle odaklanarak yeme olarak tanımlanabilir. “Mindfulness’’ sözcüğünün tam karşılığı olan “Bilinçli Farkındalık’’ kavramı “şu ana kayıtsız şartsız bilinçli olarak dikkatini verebilmeyi içeren bir farkındalık olarak ifade edilmiştir. Yeme Farkındalığı, beslenmeyle ilişkili duygu, düşünce ve alışkanlıkların yargılanmadan farkına varılmasını sağlamaktadır. Bu yüzden de yapılan araştırmalarda obezite tedavisinde kalıcı çözümlere yardımcı olabileceği söylenmektedir.
Yeme Farkındalığı; sezgisel yeme modelinin yoksun olduğu bireylerde; kendi duygusal ya da içsel dürtülerinin farkında olmalarını öğretmeyi amaçlamaktadır. Farkındalık, kişinin kendi duygusal ve fiziksel durumundayken çevresiyle tam bir bilinç hali oluşturmasını kapsamaktadır. Farkındalığı olan bireyler öz-şefkat, kendileri üzerinde kontrole sahip olmak(otokontrol), irade gücü ve duygusal olarak kendilerini düzenleme gibi özelliklerine sahiptir.
Yeme Farkındalığı Müdahaleleri
Farkındalık temelli müdahaleler; depresyon, stres, yaşam kalitesi gibi durumların yönetiminde olumsuz davranışları azaltıp iyilik halini arttırmaya yönelik yapılan müdahalelerdir. Farkındalık pratiğini geliştirmeye yönelik yoğun beceri temelli programlar bulunmaktadır.
Farkındalık programları; besine duyulan isteklerini azaltma, duygusal yemeyi engelleme, aşırı yemeyi durdurabilme, iştah ve porsiyon kontrolü sağlama, anoreksiya ve bulimia nervoza gibi birçok yeme bozukluğunda, ağırlık kaybını kolaylaştırmak ve obezite ile ilişkili yeme davranışlarını yönetmek için tasarlanmış müdahale programlarıdır. Ve bu programların içeriğine beslenme ile ilgili konular giderek daha fazla dâhil olmaktadır. Yeme farkındalığı sayesinde kişilerin açlık ve tokluk belirtilerine, yeme hızına, besin ortamına ve besin özelliklerinin fiziksel özelliklerine olan duyarlılığı artmaktadır.
Yeme farkındalığına yönelik yapılan çalışmalarda; yeme davranışının nasıl ve neden oluştuğuna, fiziksel açlık ve tokluk sinyallerini içselleştirip farkında olunmasına, besin seçimlerinde yargılama yapmaksızın o anda tüketilecek olan besine odaklanarak yemeyi öğretmek amaçlanmaktadır. Yapılan bu çalışmalar sayesinde yeme ile ilgili alışkanlık haline gelmiş olan davranışların kalıcı olarak değiştirilmesi amaçlanmaktadır. Aynı zamanda yemek yeme eyleminin; sıkıntı, stres, depresyon, endişe, üzüntü ve heyecan gibi olumsuz duygulara olan ilgisini azaltarak, bu duyguların da kabullenilmesi sağlanarak kişilere yardımcı olmak esaslardan biridir.
Yeme farkındalığı müdahaleleri sayesinde yüksek kalorili besinlerin tüketilmesi sırasında kişiler otokontrolü daha kolay sağlamaktadır. Bu yüzden yeme farkındalığı sayesinde -doğrudan ve dolaylı olarak- yiyecek seçimlerinin ve yeme davranışlarının nasıl etkilendiğinin farkında olan kişilerde, sağlığı üst düzeye çıkarmak, hastalıkları önlemek ve doğru besin seçimi yapmak amaçlanmıştır. Yeme farkındalığının kişilerin besin tüketimlerini olumlu yönde etkileyen bir strateji olabileceği düşünülmektedir.
Kaynakça
1) Çolak H, Aktaç Ş. A New Approach to Weight Management: Mindful Eating, Journal of Adnan Menderes University Health Sciences Faculty, 2019, 3(3) 212-222. 2) Köse, G., Tayfur., M, Birincioğlu, İ., Dönmez, A., (2016). Adaptation study of the Mindful Eating Questionnare (MEQ) into Turkish. Journal of Cognitive-Behavioral Psychotherapy and Research, 5(3), 125-134.
