Böbrekler vücudun metabolik ve endokrin fonksiyonlarında önemli bir role sahiptir.

Böbreğin İşlevleri Nelerdir?

1. Metabolik artıkların atımı: Böbrek,protein katabolizmasının ürünleri olan metabolik ürünlerin atımını çoğunlukla glomerüldeki süzülme ile sağlar.
2. Sıvı ve elektrolit homeostazı:Vücut sıvıların [damar içi,hücre içi ve hücreler arası] hacim,konsantrasyon ve bileşimlerinin dengede tutulması[homeostazı] böbrekler sayesinde olur.
3. Böbreklerin hormonlar üzerinde düzenleyici etkisi:Eritropoetin hormonunun yapımı böbreklerdir.Böbrek,kalsiyum metabolizmasında önemlidir.D vitamini, barsaktaki kalsiyum emilimi için aktif hale [1,25[OH] kolekalsiferol] gelmelidir.Bu tepkime PTH tarafından uyarılır.

Böbrek Hastalıklarının Göstergeleri Ve Tanımı

• Ağrı: Genellikle kostolomber (kaburga ve bele ait) ağrı olabilir.
• Oligüri-Anüri: Günlük idrar hacminin 400-500 cc den az olmasına oligüri, 50 cc den az veya hiç olmamasına anüri denir.
• Poliüri: Günde 2 lt üzerinde idrar çıkarması durumudur.
• Pollaküri: Günde normalde 1-1,5 lt olan idrar 3-4 defada çıkartılırken, bu sayının 9-10 ‘a hatta daha yükseğe çıkmasına pollaküri denir.
• Noktüri(niktüri): Geceleri sık idrara çıkma durumudur.
• Ödem: Vücutta su ve tuz birikimi sonucu ortaya çıkan bir belirtidir.
• İdrar yoğunluğu: İdrar dansitesi normalde 1001-1040 arasındadır ve böbrekler idrarın dansitesini organizmanın gereksinimine göre ayarlar ancak böbrek hastalıklarında bu durum bozulur.
• Proteinüri: Normalde idrarda protein bulunmaz.Böbrek glomerüllerinin iltihaplanması ve harabiyeti nedeniyle  proteinin ultrafiltrata geçmesi ve emilememesi, süzme membranındaki porlarının çaplarının artışı, glomerul kapiller anyonik yükünde azalma proteünüri nedenlerindendir.
• Hematüri: İdrar rengini degiştiren idrarda kan bulunması olayıdır.

Böbrek Hastalıkları Nelerdir?

Klinikte çok çeşitli böbrek hastalıkları vardır.Ancak diyet tedavisinde gerek duyulan böbrek hastalıkları;

• Akut glomerulo nefrit(Nefrotik sendrom)(AGN)
• Nefrotik sendrom(NS)
• Akut böbrek yetmezliği(ABY)
• Kronik böbrek yetmezliği (KBY)
• Böbrek taşları
• Kronik böbrek hastalıgında (KBY): Beslenme programı hazırlanırken her kişiye özel beslenme programı hazırlanır.

Protein

    Böbrek hastalarında en önemli büyük besin öğesi proteindir.Proteinin son ürünü olan kreatinin böbrek için çok fazla solid yük oluşturur kanda çok fazla miktarda birikebilir.

    Proteinin fazla alınması sonucu,halsizlik,bulantı,kusma,yorgunluk,iştahsızlık,kilo kaybı olur.KBY hastalarında protein miktarının çok önemli ve bilgi gerektiren bir işlemdir.Hekim ve diyetisyenler tarafından belirlenmesi çok önemlidir.

    Bu hastalar zaten çok az protein alabildikleri için aldıkları protein kalitesi ve kullanabilinirliği nedeniyle daha çok hayvansal kaynaklı protein tercih edilir.Miktar ayarlanması çok önemlidir.

Karbonhidrat

    Karbonhidratlar sağlıklı bireylerde de beslenmenin en önemli öğeleridir.Bu durum KBY hastalarında daha fazla önem taşır çünkü proteinden kısıtlı beslenme durumunda geriye kalan en önemli öğe karbonhidrat olmaktadır.

    Bu yüzden karbonhidrat yönünden daha bol miktarda beslenirler fakat bazı tahıl gruplarında içerlerindeki solid yükten dolayı beslenme programından çıkartılır.Bunların başında bulgur, kepek, yulaf ve meyve  gelir.

Daha çok beyaz undan yapılmış ekmek ,bal,pekmez.reçel.pirinç tüketilmelidir.

Yağ

   Bitkisel kaynaklı yağlar tercih edilmelidir.(zeytinyağı,soya yağı,fındık,ayçiçek,mısırözü yağları gelir)

Sodyum

   Vücuttaki bir madensel öğedir.Böbrek rahatsızlıklarında ilk önce akla gelen ve direk kesilmesi istenilen bir madensel olsa da bilinenin aksine her böbrek hastalığında sıfıra yakın düzeyde  tüketilmesine gerek yoktur.

    Bunun seviyesi tamamen kan düzeylerindeki sodyum degerlerine bakılarak hekim tarafından karar verilir.Sodyumun en önemli kaynağı sofra tuzudur. 

Sodyum İçeriği Düşük Besinler: 

    Sebze ve meyveler genel olarak tuz içeriği düşük besinler.Aynı zamanda potasyumdan zengindirler.

    Süt-yoğurt ve kuru baklagillerde düşük sodyumlu beslenmenin önemli parçasıdırlar.Ancak dikkat edilmelidir. 

  Aşırı tuz tüketimini azaltmak için pratik öneriler: 

• Daima taze ve tuz eklenmemiş besinler tercih edilmelidir.
• Yemeklerin tadına bakılmadan tuz eklenmemelidir.
• Sofrada tuz bulundurulmamalı hatta tuz yemeklere eklendikten sonra mutfağın ulaşılması en zor kısmına kaldırılmalıdır.
• Tuz içeriği yüksek olan salamura ve konserve besinleri az tüketilmelidir.
• Hazır besinlerin etiketi mutlaka okunmalı ve daha az tuzlu olanları tercih edilmelidir.
• Yemeğin lezzetini artırmak için tuz yerine kekik,dereoto,fesleğen, ve baharatlar gibi besinlerle zenginleştirilmelidir.

Yenilmemesi Gereken Yiyecekler:

1-) Önerilenden fazla süt,yumurta,et,balık.

2-) İçeriği bilinmeyen çörek,kek,kurabiye,pastalar.

3-)Konserve,turşu,salamuralar,sucuk,pastırma,sosis,salam,sakatatlardan karaciger,beyin,böbrek,dalak,yürek.

Dışarda Yemek Yerken Dikkat Edilmesi Gerekenler:

1-)Özel diyet uyguladığınızı her zaman belirtiniz.

2-)Günlük et gereksinmenize göre etinizin miktarını ayarlayınız.İsteyeceginiz et salçasız yada haşlama yada ızgara şeklinde tercih edilebilir.

3-)Yiyebileceginiz miktarda sebze yada salata isteyiniz.Salatalarınızı sirke veya yağ ile lezzetlendiriniz.

4-)Kızarmış agır hamur tatlılarından kaçınınız.Musaade edilen meyveler,sütlü tatlılar,dondurma yenebilir.

5-)Haftada 1-2 kez birer duble alınan alkolun böbreğe fazla zararlı etkisi yoktur.

Feray Kaplan

Kaynakça:

Baysal A, Güneyli U ,Bozkurt N,Diyet El Kitabı,Hacettepe Ünversitesi Yayınları

Baysal A,Beslenme 5. baskı Hacettepe Üniversite Yayınları,Uzm.Dyt Yüksel Turan Taşdemir

ERA\EDTNA Europen Best Practice Guideline on Nutrition,2007.

Guidelines for the management of chronic kidney disease by the Canadian Medical association, 2008.

Sence E.Beslenme ve diyet güven matbaası, istanbul 1991.

Burney LE,medical Aid  Encylopedia.Royal publishers ,Inc ,Nashville 1991.

Caring for Australians with Renal Impairment(CARI guıdelines)2013.