D vitamini, çok az gıdada doğal olarak bulunan ayrıca besin takviyesi olarak alabileceğimiz yağda çözünen bir vitamindir. D vitamini vücutta endojen olarak da üretilir. Yani güneş ışığından gelen ultraviyole ışınlar cildimize temas ettiğinde D vitamini sentezini tetikler (NIH).
Normal koşullarda D vitamininin %90-95’i güneş ışınlarının etkisi ile sentezlenir. Morina balığının karaciğer yağı, D vitamini bakımından oldukça zengindir. Ayrıca, diğer yağlı balık türleri (somon, uskumru, sardalya vb.), süt, yumurta sarısı, tereyağı, tatlı patates, yulaf, brokoli, maydanoz, yosun ve mantar gibi besinler yüksek miktarda D vitamini içerir. Ancak hiçbir gıda maddesi günlük D vitamini ihtiyacını karşılayamamaktadır. En önemli kaynak güneş ışınlarının etkisiyle sentezlenen D vitaminidir.
D vitamininin vücudumuz için sayısız faydası bulunmaktadır. Bunlardan bazıları;
- Parathormon salgılanmasını düzenler,
- Kemik ve kasların sağlığı için gerekli olan vücuttaki kalsiyum ve fosfor dengesini sağlar; kemik ve diş yapısı oluşumunu aktif olarak etkiler,
- Depresyondan korur,
- Damar basıncını düzenleyerek tansiyonu dengeler,
- Bağışıklık sistemini güçlendirir,
- Hipertansiyon, kalp hastalıkları ve bazı kanserlere karşı koruyucudur.
- Tavsiye edilen günlük D vitamini miktarı 12 aya kadar olan çocuklar için 400 IU, 1 ile 70 yaş arasında 600 IU ve 70 yaş üzeri insanlar için 800 IU’dur.
D vitamini eksikliğinde, yetişkinlerde kemik erimesi, çocuklarda ise kemik zayıflığı (raşitizm) meydana gelebilmektedir. Bunların dışında; kasların güçsüzleşmesi, vücudun halsizleşmesi, dişlerin güçsüzleşmesi, solunum yolu enfeksiyonları, böbrek sorunları ve sedef gibi sağlık sorunları meydana gelebilir.
Ayrıca D vitamin fazla miktarda alındığında toksik etki yarattığı da unutulmamalıdır. Aşırı kilo verme, kusma, zihin karışıklığı, kalp ve ciğerlerde kalsiyum birikimi, böbreklerde hasar, kabızlık ve iştahsızlık gibi durumlar yan etkilerden bazılarıdır.
D VİTAMİNİ VE OBEZİTE
Obezite; Dünya Sağlık Örgütü tarafından “Sağlığı riske edecek şekilde aşırı yağ birikimi” olarak tanımlanmaktadır. Yapılan çalışmalarda D vitamin düzeyi düşük erişkinlerde obezitenin daha sık ortaya çıktığı gösterilmiştir.
Ayrıca, D vitamini, cilt altı dokumuzda provitamin olarak ve inaktif halde bulunmaktadır. Yağ hücrelerimiz ve aldığımız yağlı besinler bu kaynağı sağlamaktadır. Bu kaynaktan D vitaminin aktifkeşmesi için derimize direkt olarak belli dalga boyunda ve açıda ultraviole dediğimiz güneş ışınlarının bir çeşidinin gelmesi gerekir.
Obezitede kandaki D vitamini düzeyi düşmektedir. Obezitenin göstergelerinden biri olan Beden Kitle İndeksi’ndeki bir birim artış, kandaki vitamin D düzeyinde %1,15 azalmaya neden olmaktadır. Obezlerde yağ dokusu arttığı için D vitamini bu dokuda daha fazla depolanmaktadır. Böylece D vitaminin vücuttaki etkinliği azalmaktadır. Ayrıca, bu kişilerin derilerinde vitaminin yapımı azalmaktadır. Obezlerde kalp hastalıkları, tip 2 diyabet gibi kronik hastalıklar ortaya çıkmakta, bu hastalıklarda da D vitaminini olumsuz etkileyen parathormon adı verilen hormonun düzeyinde baskılanmaktadır.
Sonuç olarak:
D vitaminini düşük düzeylerde aldığını düşünen bireylerin ilkbahar sonlarında, yaz mevsiminde ve sonbaharın ilk aylarında kısa sürelerde güneş ışığına maruz kalmaları yeterlidir. Ayrıca D vitamini ile zenginleştirilmiş besinler veya D vitamini destekleri de doktor kontrolünde kullanılabilir. Özellikle yağlı balıkların tüketilmesi, yumurta gibi kaliteli protein alımına önem verilmesi vücuttaki D vitamini düzeylerinin dengelenmesine yardımcı olacaktır. .
Kaynakça:
Ataş A., Çakmak A., Soran M., 2008. D Vitamin Metabolizması ve Rikets Hastalığı. Bakırköy Tıp Dergisi, 4, 1-7.
Cândido FG, Bressan J. Vitamin D: link between osteoporosis, obesity, and diabetes? Int J Mol Sci 2014;15(4):6569- 6591
Fletcher RH., Kathleen M., Fairfield MD., 2002. Vitamins for chronic disease prevention in adults.The Journal of the American Medical Association, 287, 3127-3129.
Mai XM, Chen Y, Camargo CA Jr, Langhammer A. Cross-sectional and prospective cohort study of serum 25- hydroxyvitamin D level and obesity in adults: the HUNT study. Am J Epidemiol 2012;15;175(10):1029-1036.
National Institutes of Health (https://ods.od.nih.gov/factsheets/VitaminD-HealthProfessional/)
World Health Organization (http://www.who.int/topics/obesity/en/)
