Genellikle ilaçların ilaçlarla karşılıklı etkileşimi bilinirken, gıda maddeleri ve içeceklerin ilaçlara olan etkisi pek bilinmez. Halbuki gıda ve içeceklerin içerisinde bulunan kimyasallar, mineraller, enzimler ve proteinler ilaçların etkisinin de oldukça büyük değişikler yaratabilir.
Aldığınız ilacın hiçbir etki göstermemesinden tutun da olması gerekenden fazla bir etkiye neden olup hayati sonuçlar doğurmaya kadar çok ciddi sonuçlarla karşılaşılmasına neden olur.
Besinler ve ilaçlar arasındaki etkileşimler genel ya da spesifik olabilir. Besin ve ilacın emilim boyutundaki etkileşiminde besinin fonksiyonu genellikle ilacı bağlamaktır.
Besin Gİ kanal boyunca ilacın emilimini azaltabilir ya da artırabilir. Bu genel etki ilacın boş ya da dolu mideye alınıp alınmaması gerektiğini belirler. Besin ilacın emilimini geciktirecekse ilaç boş mideye alınmalıdır.
Bir ilacın emilim, dağılım, metabolizma ve atılımı besin tarafından değiştirildiğinde oluşan etkileşim farmakokinetik etkileşim olarak adlandırılır.
Farmakokinetik mekanizmalar özellikle çözünürlüğünün değişmesi, plazma proteinlerine bağlanma yerlerinden ilacın kovulması, sırasıyla ilaçların taşınması ve metabolizmasında rol oynayan taşıt proteinler ve enzimlerin inhibisyonu ya da indüksiyonu ve gastrointestinal ya da idrar pH’sının değişmesini içerir.
İlaçlar ve Besinlerin Etkileşim Mekanizmaları
• Antikoagülanlar
Yüksek proteinli diyet :Serum albumin seviyesini artırır INR’yi düşürür .
Vitamin K içeren besinler: İlacın etkisini azaltır. Tedavinin güvenliğine ve etkinliğine etki eder.
Mangalda pişirilmiş besinler: Varfarin aktivitesini azaltır.
Yeşil yapraklı sebzeler :Tromboembolik komplikasyonlar gelişebilir.
Pişmiş soğan : Varfarin aktivitesini artırır.
Kızılcık suyu : INR yükselir ve hemoraji oluşur .
Vitamin E ve A içeren besinler: Vitamin E içeren besinler kanama riskini artırır.
• MAO inhibitörleri
Tiraminden zengin besinler, besindeki dopamin ve diğer vazokonsüktörler :MAO’nun tiramini parçalayamamasından dolayı tiraminin dolaylı etkili sempatomimetik etkinliğinde artış olur ve norepinefrin salınır.
Hipertansif kriz, ilaç toksisitesinin artması, serebral hemoraji, hipertermi ve kardiyak aritmi gelişebilir.
• Beta Blokörler
Proteinden zengin besin: İlacın ilk geçiş etkisi azalır. Serum ilaç seviyesini artırabilir.
Diyetteki Na ve Ca :Emilimi azaltır.
Vitamin E bakımından zengin besinler :Emilimine etki edebilir.
Portakal suyu:Barsak emilimi önlenir.
• ACE inhibtörler
Boş mide :Emilim artırılır.Vücutta potasyum miktarını artırabilirler. Buda hızlı düzensiz kalp atışlarına sebep olabilir.
Herhangi bir besin: Emilimi azaltır.
Yüksek yağlı besin :Emilimi azaltır.
• Antihipertansif ilaç
Besin : İlk geçiş etkisini ve metabolizmasını azaltabilir.
• Ca kanal blokörleri
Greyfurt suyu : Biyoyararlanım artar.
Hipotansiyon oluşabilir.
• Kinolonlar
Kafein :Uyarılabilirliği artar. Kafein kan konsantrasyonu artabilir.
Mandıra ürünleri ve kalsiyumdan zengin ürünler: Çözünmeyen kompleksler oluşturur. Emilim azalır.
Besin: Asit değişkenliğinden dolayı biyoyararlanım azalır.
• Tetrasiklinler
Mandıra ürünleri: Çözünmeyen kompleksler oluşturur. İlacın etkisini azaltır. Emilimi önler
Besin: Asit değişkenliğinden dolayı biyoyararlanım azalır.
• Penisilinler
Besin ( ½ ya da 1 saat öncesinde verilirse) :İlacın kandaki seviyesi azalır. Asit değişkenliğinden dolayı biyoyararlanım azalır.
• Oksazolidinon
Tiramin bakımından yüksek besin, kafein :Kan basıncını artırabilir.
• Sefalosporinler
Besin :Emilim artar.
• NSAİİ
Pektin içeren besin :Yüksek pektinli besinler adsorban ve koruyucu olarak etki edebilir. Emilimi geciktirir.
Kafein :Emilimi artırabilir.
Meşrubat :Cmax ve AUC önemli bir şekilde artar.
• Bronkodilatörler
Yüksek yağlı besin ve greyfurt suyu :Biyoyararlanım artar.
Yüksek proteinli diyet :Emilim azalır.
Yüksek karbonhidratlı besin: Vücuttaki teofilin miktarını azaltabilir.
Kafein :İlacın toksisite riskini artırır. Yan etkileri (sinirlilik, bulantı, kusma, kasılma, uykusuzluk problemi) artırabilir.
• Mide ilaçları
Yüksek yağlı besin :Biyoyararlanım azalır.
Kafein :Mide mukozasını irrite edebilir.
• Antihistaminik ilaç
Besin:Biyoyararlanım artar.
Meyve suları (elma, portakal, greyfurt suyu) :Biyoyararlanım azalır.
Greyfurt :Barsaktaki sitokrom P-450 enzimlerini inhibe eder. İlacın serum konsantrasyonu artar.
• Antitüberkular ilaç
Histamin ve tiramin içeren besin ve içecekler :Tiramin kan basıncını yükseltir. Histamin içeren besin baş ağrısı, terleme, hızlı kalp atışı, hipotansiyon ve cilt kızarması yapabilir.
Besin:Besin emilim ve dissolüsyonu önleyen gastrik pH’ı artırır.
Yüksek yağlı besinler:İlacın serum konsantrasyonu azalır.
• Antidiyabetik ilaç
Kahvaltı:Tam biyoyararlanım.
İnek sütü :Biyoyararlanım azalır.
• Antitümör ilaçlar
İnek sütü :Biyoyararlanım azalır
Susam tohumu :MCF-7 tümör büyüklüğünün ilerlemesini indüklemede tamoksifene negatif şekilde etki eder fakat overektomili aritmik farelerde emilimin gecikmesi üzerine tamoksifenle faydalı bir şekilde etkileşir.
• Hormon ilaçları
İyottan zengin besinler: İlacın etkisini azaltır.
Greyfurt suyu : Emilim gecikmesi.
Soya fasülyesi, pamuk tohumu, ceviz, lifli diyet:İlacın dozunda değişikliğe ihtiyaç duyulabilir.Emilim azalır.
Soya fasülyesi, lahana, turp, brüksel lahanası, şalgam :Tiroid fonksiyonunu engelleyebilir.
• Kalp ilaçları
Yüksek lifli ve yüksek pektinli besin : İlacı besin bağlar. Vücuttaki digoksini azaltabilir.
Yüksek kepekli ve pektinli besinler: Emilim azalır.
Süt ve yüksek lifli besinler : Emilim azalır. Potasyum kaybı artar.
• Antiaritmik ilaçlar
Kafein: Düzensiz kalp atışı riskini artırır. Taşikardi riski yapar.
Greyfurt :Barsaktaki sitokrom P-450 enzimlerini inhibe eder. İlacın serum konsantrasyonu artar.
• Antikonvülsan ilaçlar
Besin :İlaç geçiş ve emilim için aminoasitlerle yarışır.
Protein içeren diyet :İlacın kan seviyesini azaltır. İlacın cevabının azalmasına neden olabilir.
Günlük 5 mg dan fazla B6 vitamini:İlacın etkisini tersine çevirebilir.
Besin :Safra üretimini, emilim ve dissolüsyonu artırır. Biyoyararlanım artar.
Greyfurt:Barsaktaki sitokrom P-450 enzimlerini inhibe eder. İlacın toksisite riski artar. İlacın serum konsantrasyonu artar.
Kafein:Antikonvülsan etkiyi önemli oranda azaltır.
• Antifungallar
Yüksek yağlı besinler İlaç yağda çözünebilir. Emilim artar.
Öncesinde yağlı besin tüketilmesi :İlacın serum konsantrasyonu artar.
Mandıra ürünleri:Emilim önlenir.
Besin:Asit değişikliğinden ya da ilaç ile kompleks oluşturma yoluyla biyoyararlanım azalır.
Greyfurt ürünleri :Biyoyararlanım artması.
• Narkotik analjezikler
Besin :Gastrik boşalmayı erteler. Emilim ve dissolüsyon artar.
• Kolesterolü Düşüren İlaçlar
Greyfurt ya da greyfurt suyu:İntestinal duvardaki CYP 3A4 enzim aktivitesini önler.
Bu ilaçların ve diğer MG-COA redüktaz inhibitörlerinin serum konsantrasyonunu artırabilir. İlacın kandaki seviyesi artar. Oral emilim artar. Kas zararı riski ve rabdomyoliz gelişme ihtimali vardır
Yağlı besinler :Kolesterol düşürmede ilacın etkisini azaltır veya yok eder.
Besin:Biyoyararlanım artar.
• Diüretikler
Besin:Biyoyararlanım azalır.İdrarda potasyum kaybı artar.Böbreğin potasyum atma yeteneğini azaltırlar. Potasyum seviyesini artırabilirler.
• İmmunsupresif ilaçlar
Greyfurt suyu: Barsaktaki sitokrom P-450 enzimlerini inhibe eder. İlacın serum konsantrasyonu artar. Oral emilim artar. İlacın serum seviyesini artırabilir.
• Antiosteoporoz ilaç
Besin, su dışındaki meyve suyu ve meşrubat, kahve:İlacın emilimini ve etkisini azaltır. Emilim % 60 azalır.
• Steroidler
Besin :Gastrik boşalmayı geciktirir. Emilim ve dissolüsyona izin verir. Safra ilacı çözebilir.
• Antidepresanlar
Yüksek lifli diyet, birçok besin özellikle de bakliyat, et, balık ve C vitamini bakımından yüksek besinler:Emilim azalır.
Yüksek Na içeren diyet :Böbrekte tübüler reabsorbsiyonda yarışırlar. İlacın daha fazla atılmasına ve terapötik başarısızlığa sebep olur.
Düşük Na içeren diyet : Lityumun böbrekte tutulumu ve kandaki seviyesinin artmasına neden olur.Lityumun toksisite riskini artırır Na kaybına neden olabilir.
Greyfurt suyu: Oral emilim artar.
E vitamini bakımından zengin besinler:Emilim azalır.
• Trankilizanlar
Kafein :Kafein bir uyarıcıdır. Antianksiyete etkisini yok eder.
Greyfurt suyu:Oral emilim artar. Uzamış sedasyon ve uyku, sersemlik.
• Sedatif ve hipnotikler
Greyfurt:Barsaktaki sitokrom P-450 enzimlerini inhibe eder. İlacın serum konsantrasyonu artar.
• Antipsikotikler
Kafein :Kanda ilacın miktarını artırabilir ve yan etkilere sebep olabilir.
E vitamini bakımından zengin besinler : Emilim azalır.
Greyfurt veya greyfurt suyu:İlacın seviyesini artırır ve aritmilerin ölümcül olmasına neden olabilir.
• Antianksiyete ilaçları
Kafein:İlacın antianksiyete etkisini azaltır, sinirlilik, hiperaktivite ve uyarılabilirliğe sebep olabilir.
Simge Çevik
Kaynakça:
Rodríguez-Fragoso L, Reyes-Esparza J, 2013. Fruit/Vegetable-Drug Interactions: Effects on drug metabolizing enzymes and drug transporters. Journal of Food Science. 76(4): 112-124.
Bushra R, Aslam N, Khan AY, 2011. Food-drug interactions. Oman Medical Journal. 26(2): 77-83.
Lilyquist K, 2011. Food Interactions with Prescription Drugs. Nutrition Dimension.
Yaheya M, Ismail M, 2009. Drug-food interaction and role of pharmacist. Asian Journal of Pharmaceutical and Clinical Research. 2 (4):1-10.
Krondl, 1970. Present understanding of the interaction ofdrugs and food during absorption. Canadian Medical Association Journal. 103(4): 360–364
Bellows L, Moore R, 2013. Nutrient-drug interactions and food. Food and Nutrition Series. 9: 12-96.
Vella V, 2009. Food-drug interactions: Do they really matter. Journal of the Malta College of Pharmacy Practice. 15: 16-22.
Btaiche IF, Kraft MD (2004). Nutrients that may optimize drug effects. (Alınmıştır). In: Handbook of drug-nutrient interactions, Boullata JI, Armenti VT (Edits). 3. Baskı. s, 195-217. New Jesey: Humana Press.
Ashley EA, Stepniewska K, Lindega N et al. 2007. How much fat is necessary to optimize lumefantrine oral bioavailability? Tropical Medicine and International Health. 12 (2): 195–200.
Liu D, Jiang J, Zhang L et al. 2014. Cancer Chemother Pharmacol. 73: 721–727.
Manzi SF, Shannon M, 2005. Drug Interactions—A Review. Clinical Pediatric Emergency Medicine. 6: 93- 102.
Zhai X, Chen J, Liu J et al. 2013. Food–drug interactions: Effect of capsaicin on the pharmacokinetics of simvastatin and its active metabolite in rats. Food and Chemical Toxicology. 53: 168–173.
