Kalsiyum ve Metabolik Önemi Nedir ?

    Kalsiyum insan sağlığında birçok fonksiyon için gerekli olan temel bir besin maddesidir.  Kalsiyum vücutta en fazla bulunan mineraldir.

    Özellikle dişler ve kemiklerde %99 oranında bulunur. Geri kalanı ise kan pıhtılaşmasını sağlayan, eklemleri yapılandıran, kalp atışlarını düzenleyen ve sinir sisteminin onarılmasına yardımcı olan yumuşak dokularda ve kanda  bulunmaktadır. 

    İskelet mineralizasyonunda ve aynı zamanda geniş kapsamlı biyolojik işlevlerde de önemli bir rol oynar.   

İnsan Sağlığında Kalsiyumun Rolü  

    Her bireyin günlük belli miktarlarda kalsiyum alması gerekir. Özellikle kemik yapımının hızlı bir şekilde devam ettiği ergenlik döneminde, bebeğin rahim içinde gelişmekte olduğu gebelik döneminde, bebeğin annesini emerek büyüdüğü emzirme döneminde ve kemik yapılarının nispeten hızlı bir şekilde “erime” riskinin arttığı menopoz döneminde bedenin kalsiyum dengesinin korunması olağanüstü önem  taşımaktadır.   

Kemik Yapım ve Yıkımı 

    Kemik sürekli yapılır ve yıkılır. Yapım ve yıkım, yaşa ve bireyin fizyolojik durumuna göre değişkenlik göstermektedir;

    Büyümenin hızlı olduğu çocukluk ve ergenlik döneminde kemik yapımı çok hızlıdır. Bu dönemde kemik yapımı yıkımdan fazladır.  

    Otuz yaşa kadar yapım yavaşlayarak devam eder ve otuz yaşından sonra yıkım yapımın önüne geçer.

    Menopoz ile kemiğin yıkılma hızı artmaktadır.   

    Erkeklerde kemik yıkımı kadınlara göre daha yavaştır.  

    Kemik yapım ve yıkımını etkileyen faktörlerden biri de fiziksel aktivite düzeyidir.  

     Yapılan çalışmalarda düzenli fiziksel aktivitenin kemik yapım sürecini arttırdığı, hareketsizliğin ise yapımı azaltıp yıkımı arttırdığı bulunmuştur.  

     Araştırmalar, kalsiyumun vazodilatasyon (damarlarda genişleme ), kas fonksiyonları, sinir iletimi, hücreiçi sinyalleme ve hormonal sekresyonda (salgılama)  rol oynadığını doğrulamıştır.

    Bu işlevlerin her biri kendi içinde ayrı bir inceleme içerebilir ancak grup olarak kalsiyumun insan vücudunda ne kadar önemli olduğunu gösterir. Serum kalsiyumundaki herhangi bir değişiklik, bu işlevlerin birini veya daha fazlasını etkiler.   

 Kalsiyumun İşlevleri  

   Kemik ve dişlerin gelişimi ve sağlığının korunmasını sağlar. 

   Kandaki kalsiyum kanın pıhtılaşmasını sağlayan maddeler için önemlidir.  

   Hücre içinde taşıma işlevini, sinir iletiminin gelişimini, hormonların düzenli bir şekilde salgılanmasını sağlamaktadır.

   Kalp atımının denetimi için gereklidir. Kanda kalsiyumun düşmesi kalp spazmına ve tetaniye, yükselmesi ise kalp ve solunum yetmezliğine neden olur.  

 Kalsiyumun Emilmesini Etkileyen Etmenler  

Kuru baklagillerden kalsiyum emilimi ; süte göre %50, ıspanaktan ise %90 daha azdır.  

    Kalsiyumun kullanılmasında D vitamininin rolü çok büyüktür. D vitamini kalsiyumu bağlayan proteinin sentezini uyarır ve kalsiyumun emilmesini arttırır.

    Bunun yanında beslenmede posanın çokluğu kalsiyum emilimini zorlaştırmaktadır.

    Özellikle menopoz döneminde östrojen hormonun salgısının durmasına bağlı olarak kalsiyum emilimi zorlaşmaktadır.    

    Gereksinimin artmış olması (Gebelik ve emziklilik gibi durumlarda) emilimi kolaylaştırır.

    Kalsiyum ve fosfor dengesinin bozulması sonucu emilim zorlaşabilmektedir.

    Fazla çinko alımı kalsiyumun emilimini zorlaştırır.

Kalsiyum Eksikliği (Hipokalsemi) :  

Vücutta ihtiyaç duyulandan daha az kalsiyum olması durumudur ve bu eksiklik sonucu başta kemikler ve dişler zayıflar.    

Bunun sonucunda;  

• Raşitizm( Çocuklarda kemik erimesi)  
• Osteoporoz (Kemik erimesi),  
• Osteomalasia (Kemik yumuşaması),  
• Diş çürümeleri,  
• Saç ve tırnaklarda kırılmalar,  
• Eklem ağrıları,  
• Kas krampları,  
• Egzama,  
• Kalp çarpıntısı,  
• Yüksek tansiyon,  
• Sinirlilik,  
• Uykusuzluk ve depresyon görülmektedir.   

Bu sorunlar daha çok kalsiyum metabolizmasında etkin rol oynayan D vitaminin yetersizliği ile ilişkilidir. 

    Yapılan çalışmalar sonucu gebelik ve emziklilik döneminde kalsiyum ihtiyacının çok daha fazla olduğu bulunmuş, bu sebeple özellikle bu dönemlerde kalsiyum ihtiyacını karşılamaya daha çok özen gösterilmelidir.  

Eksikliğin artmasını etkileyen durumlar:  

Menopoz: Menopoz sonrası dönemde kemik kaybı artar ve vücudun gıdalar yoluyla alınan kalsiyumu işleme yeteneğinde azalma görülür.   

D vitamini eksikliği: D vitamini eksikliğinde kalsiyum eksikliği riski de artar. Bazı gıdalar D vitamini içermektedir ancak en önemli D vitamini kaynağı güneştir. Bu nedenle güneşin az olduğu coğrafi bölgelerde bulunanlar veya güneşe az çıkan kişiler hem D vitamini hem de kalsiyum eksikliği riski taşırlar.  

Regl durması : Ağır egzersize, yetersiz beslenmeye veya her ikisine birden bağlı olarak adet durabilir. Adetin durması idrarla birlikte normalden daha fazla kalsiyumun vücuttan atılması anlamına geldiği için kalsiyum eksikliği görülebilir.  

Laktoz intoleransı: Sütte bulunan doğal şeker olan “laktoz”a karşı hassasiyeti bulunan kişiler süt ve süt ürünleri tüketmediği için kalsiyum eksikliği yaşayabilirler.  

Vejetaryenler: Süt ürünleri ve hayvansal gıdaları tüketmeyen bu kişiler kalsiyum bakımından zengin sebzeleri de beslenmelerine eklemezlerse kalsiyum eksikliği yaşama riskleri de artar.  

Kalsiyum Fazlalığı (Hiperkalsemi) : Vücutta ihtiyaç duyulandan daha fazla kalsiyum olması birçok rahatsızlığın ortaya çıkmasına neden olur. Yetişkinlerin günlük ihtiyaç duyduğu kalsiyum oranının kanda fazla olması kalsiyum fazlalığı anlamına gelir ve hiperkalsemi olarak adlandırılır.  

Belirtileri;

• Karın ağrısı,
• Bulantı ve kusma,
• Kabızlık,
• Konsantrasyon bozukluğu,
• Baş ağrısı,
• Kaslarda güçsüzlük,
• Aşırı susama 
• Sık sık idrara çıkma,
• Tansiyon yüksekliği,
• Yorgunluk ve halsizlik,
• Eklem ağrıları,
• Eklem iltihabı gibi belirtiler görülebilir.  

    Vücutta kalsiyum oranının fazla olması, böbrek fonksiyonlarının bozulması ve kireçlenmesi, kas güçsüzlüğü, kemiklerde kireçlenme gibi sağlık sorunlarına neden olabilmektedir.  

Kalsiyum İçeren Besinler Nelerdir ?  

    Kalsiyum için en iyi kaynaklar emilebilen kalsiyumu en çok içeren yiyeceklerdir. 

En iyi kaynaklar ;  Süt ve türevleridir.   

İyi kaynaklar ; Pekmez, susam, fındık, fıstık, yeşil yapraklı sebzeler, yumurta, portakal,  limon  

Zayıf kaynaklar; Tahıllar, taze sebze ve meyve , etler  

    Balık, kılçığı ile birlikte yendiği zaman kalsiyumdan çok zengindir.  

    Kemikler kırılıp sirke ile kaynatılırsa eriyen kalsiyumun kemik suyuna geçmektedir. Bu kemik suyu yemeklerde kullanılarak kalsiyumundan yararlanılabilir.  

    Gebe ve emzikli kadınlar, ergenler ve yaşlıların diyetinde süt, yoğurt veya peynir bir kat arttırılmalıdır.

    Yeşil sebzeler, kuru meyve veya susam eklenirse artan kalsiyum ihtiyacı kolayca karşılanabilmektedir.  

Kaynakça: 

Calcium and bone. Department of Endocrinology and Diabetes, Sir Charles Gairdner Hospital, Perth, WA, Australia. ,2012.

Baysal A. Beslenme, Hatipoğlu Yayınları, Ankara, 15. Baskı.

Baysal A, Aksoy M, Besler T, Bozkurt N, Keçecioğlu S, Mercanlıgil M.S, Merdol K. T, Pekcan G, Yıldız E, Diyet El Kitabı, Hatipoğlu Yayınları, Ankara, 9. Baskı.

Nutrition: its role in bone health, Best Practice & Research Clinical Endocrinology & Metabolism, Volume 22, Issue 5, October 2008, Pages 813-829.