Probiyotik Takviyelerinin Sporcu Performansı Üzerine Etkisi

Probiyotik takviyelerinin sağlık üzerine olumlu etkileri vardır. Bu konuyla ilgili yayınlanan çalışmaların çoğu, sağlıklı yetişkinler üzerinde yapılmış olan çalışmalardır. Probiyotikler, mevcut hastalıkların tedavisinde de önemli bir rol oynarlar. Bununla beraber çok çeşitli hastalıkları önlemede yararlı olduğu bildirilen canlı bakterilerdir. Probiyotikler, yiyecekler ve takviyeler yoluyla vücuda alınır. Sporcularda probiyotik kullanımı, son yıllarda özellikle dayanıklılık sporcularında görülen üst solunum yolu ve gastrointestinal semptomları hafifletmek amacıyla artmıştır.

   Probiyotik kavramı gıdalar için ; Dünya Sağlık Örgütü ile Gıda ve Tarım Örgütü tarafından yapılmış olup, bu tanıma göre yeterli miktarda alındığında konakçı sağlığını olumlu etkileyen miktoorganizmalardır. Yoğun egzersiz dönemlerinde immün sistemin baskılanması sebebiyle üst solunum yolu enfeksiyonları ve gastrointestinal bozukluklar insidansında artış görülür. İmmün sistemin baskılanma sürecinde stres, çevresel faktörler, beslenme, kullanılan suplementler, yarış ve antrenman süreçleri, yetersiz dinlenme, yetersiz uyku ve yolculuk gibi etkenler rol oynar. Yoğun ve rekabetçi dönemlerde fiziksel performansı iyileştiren müdahaleler çok önemlidir. Bu dönemlerde sporcuların daha yüksek bir bağışıklığa sahip olması için probiyotik takviyesinden söz edilebilir. Probiyotiklerin mikrobiyotayı iyileştirdiği, bağışıklığı arttırdığı, bağırsak sağlığını ve homeostazını arttırdığı ve hastalık risklerini azalttığı düşünülmektedir. Son yapılan çalışmalar, probiyotiklerin bağırsak mikrobiyatasını iyileştirerek sporcu performansında hem dolaylı hem de doğrudan iyileşme sağlayabileceğini göstermektedir.

    Bağırsaktaki yararlı mikroorganizmaların zararlılara üstünlüğü normobiyozis olarak bilinir. Bu dengenin bozulması mikroorganizmalar tarafından inflamatuar sitokinlerin salgılanmasına ve sistemik inflamasyona sebep olur. Uzun süreli egzersiz de bağırsak mikrobiyotasında olumsuz değişim yaratarak normobiyozisi bozabilir. Bu sebeple sporcularda gastrointestinal semptomlarda artış görülebilir. Egzersiz sırasında gastrointestinal sistemin fiziksel aşağı-yukarı hareketi sebebiyle kan akışının gastrointestinal sistemden kalp, kas ve periferik dolaşıma yönelmesi bağırsak mukozasına termal hasar vererek bağırsak bariyerinde bozulmaya sebep olur. Duvarın geçirgenliğindeki artış, mikroorganizmalar tarafından salınan antijenlerin doku ve kana geçmesine ve vücutta immün yanıt oluşmasına sebep olur

Sporcularda Probiyotik Takviyelerin Gündeme Gelişi

   Probiyotik takviyesi konusuna olan ilgi bağırsak sağlığının arttırılmasıyla ilgili çalışmalarla beraber artmıştır. Bağırsak, enfeksiyona karşı savunmada ve mukozal dengeyi sağlamada birincil rol taşımaktadır. Gastrointestinal mukozada bulunan probiyotikler bireyleri patojen mikroorganizmalara karşı korur. Probiyotiklerin etkileri alanındaki araştırmalar genellikle hayvanlar, çocuk ve yaşlılar üzerinde yapılmış olup sporcular bu konunun dışında kalmıştır. Bu yüzden şu anda bu konuyla ilgili kesin bir kılavuz yoktur. Egzersiz sırasında ortaya çıkan şişkinlik, kramp, ishal, ağrı gibi sorunlar mukozal yüzeyleri hasara uğratır. Bu etkiler özellikle bisikletliler, maraton koşucuları ve triatletler gibi uzun süreli dayanıklılık egzersizlerinde ortaya çıkabilir. Gastrointestinal sağlık, egzersiz ve fiziksel aktiviteye uyum için çok önemlidir. 2006 yılından beri probiyotiklerin sporcular üzerindeki etkilerini inceleyen birçok çalışma yapılmıştır.

    Avusturalya Spor Enstitüsü’nün (AIS) bilimsel çalışmalara dayalı olarak yapmış olduğu sporcu gıdaları ve takviyelerinin spor performansını arttırmada güvenli ve etkili olup olmadığını gösteren ABCD sınıflamasına göre, probiyotik takviyeleri A grubunda yer almaktadır. Yani probiyotik takviyesi belli durumlarda kanıta dayalı bilimsel verileri kullanmak koşuluyla sporcularda kullanılabilecek tıbbi bir takviyedir.

Sporcularda Sıklıkla Araştırılan Probiyotik Takviyeler ve Kullanım Süreleri

      Sporcularda ve aktif bireylerde en çok çalışılan probiyotik mikroorganizmalar; Lactobacillus casei, Lactobacillus fermentum, Lactobacillus acidophilus, Lactobacillus rhamnosus, Bifidobacterium Lactis ve Bifidobacterium breve ‘dir. Probiyotik takviyelerinin sporcular üzerinde uzun vadedeki etkileri belirsizdir çünkü çoğu çalışmada takviye süresi 4 ile 16 hafta arasında değişmektedir.

Dayanıklılık Sporlarında Probiyotik Takviyesinin Performansa Etkisi

        Atletler ile yapılan ilk çalışmada yorgun atletlerin (9 kişi) interferon y düzeylerinin sağlıklı  atletlerin (18 kişi) yarısı kadar olduğu görülmüş ve bu atletlere  4 hafta boyunca  2×10¹⁰ dozunda  L.acidophilus verilerek interferon sekresyonunun arttığı görülmüştür. Bu sonuç yorgun atletlerdeki T hücre defektinin probiyotik takviyesinden sonra tersine döndüğünü göstermektedir. T hücreleri immün homeostazda rol oynar ve immün sistemi güçlendiren interferon üretimini sağlar.

        Çift kör, plasebo kontrollü bir çalışmada kış aylarında eğitim dönemindeki 20 erkek elit koşucuda 12×10⁹/gün dozunda L.fermentum VRI-003  takviyesi araştırıldı. Bu çalışma, 1 ay boyunca takviye alan sporcularda plaseboya göre günün yarısından daha da az solunum semptomu yaşadığını göstermiştir. Fakat her iki grubun tükürük IgA miktarlarında ve serum sitokin düzeylerinde anlamlı bir farklılık görülmemiştir. Takviye alan sporcular arasında takviye öncesi ve sonrası yapılan koşu testinde ise performans bakımından önemli bir fark bulunmamıştır.

        Çift kör, randomize kontrollü bir çalışmada 99 bisikletçiye 11 hafta boyunca 1×10⁹  dozunda L. fermentum PCC takviyesi verildi. Takviye grubunda plaseboya göre daha fazla gastrointestinal semptom (şişkinlik ve kramp) gözlendi. Yazarlara göre bu semptomların takviyeyi kullanmaya başladıktan sonraki birkaç günde görülmesi kişinin suplementasyona adapte olması bakımından normalken, 11 hafta boyunca bu semptomların görülmesi şaşırtıcı bir sonuç olmuştur. Solunum semptomları probiyotik ile desteklenmiş erkeklerde daha az görülürken, probiyotik alan kadınlarda takviyenin bir etkisi olmamıştır. Aynı zamanda probiyotik alan gruptaki erkeklerin dışkı mikroorganizma oranı kadınlardan daha fazla bulunmuştur. Bu sonuç, kadın ve erkeklere aynı dozda verilen takviyenin farklı sonuçlar doğurduğunu göstermesi bakımından dikkate değerdir.

       Randomize çift kör bir müdahale çalışmasında 3 ay boyunca L.rhamnosus (70 kişi) veya plasebo (71 kişi)  alan 141 koşucu  maratona katıldı. Maratondan iki hafta sonra solunum ve gastointestinal sistem hastalıkları her iki grupta da görülmesine rağmen probiyotik grubunda gastro-intestinal semptom ataklarının daha kısa sürdüğü görülmüştür.

    Randomize çift kör plasebo kontrollü 39 elit koşucuyla yapılan bir başka çalışmada 14 hafta boyunca  20 kişiye 2×10¹⁰  dozunda L. helveticus ve 19 kişiye plasebo verilmiş; iki grup arasında maksimum kalp atış hızı ve egzersizin süresi bakımından bir fark görülmemiş olup egzersiz performansında bir değişiklik olmamıştır. Fakat katılımcıların kendi beyanı olan ‘’dinç olma durumu’’ probiyotik alan grupta daha fazla görülmüştür.

Kuvvet Sporlarında Probiyotik Takviyesinin Performansa Etkisi

        Bağırsak mikrobiyotası ile kas fonksiyonu arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalar çok sınırlıdır.

        Probiyotik takviyenin protein emilimini ve buna bağlı olarak performansı arttırıp arttırmadığına dair yapılan bir çalışmada, 10 sağlıklı kuvvet sporcusuna 8 hafta boyunca sabah uyanınca ve antrenman sonrası veya antrenmansız günlerde yatmadan önce olmak üzere günde 2 kez 20gram kazein ve probiyotik BC30 verilmiş. Bu süreçte sporcuların diyetleri diyetisyenler tarafından standardize edilerek hesaplanan enerji ihtiyacının %50’si karbonhidrat, %25’i protein ve %25’i yağ olacak şekilde düzenlenmiş. Probiyotik kullanımından sonra sıçrama gücünde artış eğilimi gözlemlenmiştir. Vücut kompozisyonları ve diğer performans ölçüleri arasında bir fark gözlemlenmemiştir. Çalışmanın az kişi ile yapılması sebebiyle sindirim ve bağışıklık konusunda bir analiz yapılamamıştır.

Takım Sporlarında Probiyotik Tavsiyesinin Performansa Etkisi

30 kişiyle yapılan plasebo kontrollü bir çalışmada rugby oyuncularına 4 hafta süreyle Lactobacillus gasseri 2.6×10⁹, Bifidobacterium bifidum 2×10⁸ ve Bifidobacterium longum 2×10⁸ içeren kapsül probiyotik takviyesi yapılmış ve takviye yapılan grupta %47 oranında herhangi bir üst solunum yolu veya gastrointestinal semptom görülmezken plasebo grubunda bu oran yalnızca %20 olarak görülmüştür. Aynı zamanda plasebo grubunun hasta olarak geçirdiği gün sayısının takviye alan gruptan daha fazla olduğu görülmüştür.

Önerilen Probiyotik Dozu ve Uygulama Süresi

       Ulusal Olimpiyat Komitesi (IOC) 2018 yılında yüksek performanslı sporcular için kullanılabilecek diyet takviyelerini bilimsel kanıtlar ile yayınlamıştır. IOC’ye göre probiyotikler, birkaç hafta boyunca alındıkları sürece bağırsaktaki faydalı bakteri sayısını arttırabilen canlı mikroorganizmalardır.  Önerilen doz ise günlük 10¹⁰ canlı bakteridir. Bu öneri ise destek uygulanan sporcularla yapılan bazı çalışmalarda üst solunum yolu insidansındaki azalmaya bağlı olarak yapılmıştır. Seyahat sırasındaki gastrointestinal semptomların hafifletilmesi amacıyla takviye uygulanabilmesi için daha çok çalışma yapılması gerektiği belirtilmiştir.

Probiyotik Takviyeye Karşı Bireysel Tolerasyonun Sağlanması

    Probiyotik takviyelerde suş çok önemlidir. Her suşun kendine özgü özellikleri vardır. Genelde takviyeye başlanılan 10-15 günlük süreçte kişide diyare görülür. Bu, o takviyeye karşı adaptasyonun gerçekleştiğini gösterir. Fakat diyarenin devam etmesi suşun kişiye uygun olmadığını gösterir. Çoğu yayına göre bir takviyeye önemli bir yarış veya maçtan en az 15 gün önce hatta başlanabiliyorsa birkaç hafta önce başlanması gerekir. Bağırsakta kolonileşmenin başlayabilmesi için en az 14 gün önce takviyeye başlanmalıdır. Kısa süreli bir deneme bireysel tolerasyonun değerlendirilmesinde önemlidir. Aynı zamanda takviyenin her gün aynı saatte alınması da bireysel uyumu arttırabilir.

Probiyotik Takviyenin Uygun Şekilde Taşınması ve Korunması

        Takviye uygun şekilde paketlenmeli, saklanmalı ve taşınmalıdır. Takviyeler orjinal kaplarında taşınmalıdır. Seyahat durumlarında veya gümrükten geçerken takviyelerin orjinal kaplarında olması büyük önem taşır. Takviye tanımlanamadığı sürece uluslararası sınırları geçemez. Takviye, güneş ışığı ile doğrudan temas etmemelidir.

Yorum

   Ulusal Olimpiyat Komitesi (IOC) her ne kadar günlük 10¹⁰ canlı bakteriyi doz olarak belirlemiş olsa da özellikle önerilen bir suş yoktur. Bunun belirsiz oluşu tavsiye konusunda kısıtlılık getirmektedir.

    Dayanıklılık sporlarında yaşanan semptomların daha fazla olması sebebiyle takviyenin sıklıkla araştırıldığı alan da dayanıklılık alanı olmuştur. Kuvvet ve takım sporlarında yapılan çalışmaların azlığı sebebiyle bu konuda bir yargıda bulunmak oldukça zordur. Bu alanlarda daha fazla çalışma yapılmalıdır.

    Kullanılan probiyotik takviyenin etiketinde belirtilen suşun miktarının ne kadar doğru belirtildiğini anlamak zor olabilir. Bu yüzden performansa etkisi kanıtlanmış takviyeleri kullanmak ve güvenilir yerden temin etmek önemlidir.

    Sporcuya öneride bulunmadan önce sporcunun yaptığı sporun türüne, süresine, şiddetine, yaşadığı veya yaşayabileceği semptomlara dikkat edilmelidir. Sporcunun güncel diyet öyküsü alınmalıdır. Yaşanılan semptomların diyetle bir ilgisi olup olamayacağı düşünülmelidir. Gerekli olduğu düşünülürse kanıda dayalı probiyotik takviyesi uygulanabilir. Takviyenin önemli bir maç veya müsabakadan en az 14 gün önce başlaması gerektiğine dikkat edilmelidir. Takviye sırasında ve sonrasında da sporcuyu takip etmeye devam edilmelidir. Verilen takviyenin en az 10¹⁰ canlı bakteri içermesine dikkat edilmelidir.

Kaynakça

Carbuhn, A., Reynolds, S., Campbell, C., Bradford, L., Deckert, J., Kreutzer, A., & Fry, A. (2018). Effects of Probiotic (Bifidobacterium longum 35624) Supplementation on Exercise Performance, Immune Modulation, and Cognitive Outlook in Division I Female Swimmers. Sports, 6(4), 116.

Clancy, R. L., Gleeson, M., Cox, A., Callister, R., Dorrington, M., D'Este, C., ... Henriksson, A. (2006). Reversal in fatigued athletes of a defect in interferon gamma secretion after administration of Lactobacillus acidophilus. British Journal of Sports Medicine, 40, 351–354.

Cox, A. J., Pyne, D. B., Saunders, P. U., & Fricker, P. A. (2010). Oral administration of the probiotic Lactobacillus fermentum VRI- 003 and mucosal immunity in endurance athletes. British Journal of Sports Medicine, 44, 222–226.

Georges, J., Lowery, R. P., Yaman, G., Kerio, C., Ormes, J., McCleary, S. A., … Wilson, J. M. (2014). The effects of probiotic supplementation on lean body mass, strength, and power, and health indicators in resistance trained males: a pilot study. Journal of the International Society of Sports Nutrition, 11(Suppl 1), P38.

Guarner, F. and Schaafsma, G. J. 1998. Probiotics. Int. J. Food Microbiol. (39), 237-238.

Haywood, B., Black, K., Baker, D., McGarvey, J., Healey, P., & Brown, R. (2014). Probiotic supplementation reduces the duration and incidence of infections but not severity in elite rugby union players. Journal of Science and Medicine in Sport, 17, 356–360.

Kekkonen, R. A., Vasankari, T. J., Vuorimaa, T., Haahtela, T., Julkunen, I., & Korpela, R. (2007). The effect of probiotics on respiratory infections and gastrointestinal symptoms during training in marathon runners. International Journal of Sports Nutrition and Exercise Metabolism, 17, 352–363.

Maughan RJ, Burke LM, Dvorak J, et al, IOC consensus statement: dietary supplements and the high-performance athlete, British Journal of Sports Medicine 2018;52:439-455.

Michalickova, D., Minic, R., Dikic, N., Andjelkovic, M., Kostic-Vucicevic, M., Stojmenovic, T., … Djordjevic, B. (2016). Lactobacillus helveticus Lafti L10 supplementation reduces respiratory infection duration in a cohort of elite athletes: a randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Applied Physiology, Nutrition, and Metabolism, 41(7), 782–789.

Pyne, D. B., West, N. P., Cox, A. J., & Cripps, A. W. (2014). Probiotics supplementation for athletes – Clinical and physiological effects. European Journal of Sport Science, 15(1), 63–72. 

Rehrer, N. J., Brouns, F., Beckers, E. J., Frey, W. O., Villiger, B., Riddoch, C. J., ... Saris, W. H. M. (1992). Physiological changes and gastro-intestinal symptoms as a result of ultra- endurance running. European Journal of Applied Physiology and Occupational Physiology, 64(1), 1–8.

Shing, C., Peake, J., Lim, C., Briskey, D., Walsh, N., Fortes, M., ...Vitetta, L. (2014). Effects of probiotics supplementation on gastrointestinal permeability, inflammation and exercise per- formance in the heat. European Journal of Applied Physiology, 114, 93–103.

West NP, Pyne DB, Cripps AW, Hopkins WG, Eskesen DC, Jairath A, Christophersen CT, Conlon MA, Fricker PA. Lactobacillus fermentum (PCC®) supplementation and gastrointestinal and respiratory-tract illness symptoms: a randomised control trial in athletes. Nutr J. 2011 Apr 11;10:30.

https://ais.gov.au/nutrition/supplements#group_a