Fonksiyonel Besinler İlacımız Olabilir Mi?

Canlılar, yaşamlarını devam ettirebilmek için hem bedenen hem de  ruhen  beslenmek zorundadırlar. Bununla birlikte, sağlıklı yaşama arzusu, kanıtlanmış sağlık yararları sağlayan gıda içinde artan miktarlarda biyoaktif gıda bileşikleri veya fizyolojik olarak aktif besinler ve besin olmayan maddeler içeren fonksiyonel gıdaların piyasaya girmesini sağlamıştır.

Hipokrat’ın yıllar önce söylediği söz gibi;

“ilacınız besininiz, besininiz ilacınız olsun”.

Sağlıklı ve sürdürülebilir bir beslenme politikası için hızla artan nüfus, değişen şartlar ve teknolojiyle beraber online çağın getirdiği inmobilizasyon, küresel ısınma ve iklim değişiklikleri gibi kronikleşen çevre sorunlarıyla başa çıkmaya çalışan ülkelerin en çok üzerinde durdukları konu, hastalıkların tedavisi değil ortaya çıkışının önlenmesidir.  Bu bağlamda bilimin önerdiği yollardan birisi fizyolojik etkilere sahip fonksiyonel bileşen ya da bu bileşenlere sahip gıdaların tüketiminin arttırılmasıdır.

Peki Nedir Bu Fonksiyonel Gıdalar?

Fonksiyonel gıda kavramı pek çok kaynakta çok farklı anlamlarda tanımlanmaktadır. Fonksiyonel gıdalar yerine; sağlık gıdaları, nutrasötikler, tıbbi gıdalar, işlevsel gıdalar, düzenleyici gıdalar, özel besleme amaçlı gıdalar ve farmakolojik gıdalar gibi terimler de kullanılmaktadır. Fonksiyonel gıda terimi ilk olarak 1980’lerin başında Japonya’da özel hazırlanmış fizyolojik etkili gıdalar (FOSHU) olarak; japonya Sağlık, Çalışma ve Refah Bakanlığı (Japan Ministry of Health, Labour and Welfare- MHLW)‘na göre bir besinin fonksiyonel olarak kabul edilebilmesi için insan fizyolojisi üzerindeki etkisinin onaylanmış olması ve sağlık fonksiyonları yönünden bir besin bileşeni içermesi gerekmektedir. Türkiye’de 2005 yılı itibariyle bu tür ürünlerin miktar ve çeşitliliğinde gözle görülür bir artış olduğu bilinmektedir. Ayrıca fonksiyonel besinlerin hastalıkları hafifletme ve önleme potansiyelleri ile sağlık ve refahı teşvik etmek konusunda genel olarak ulusal sağlık masraflarında önemli bir düşüşe sebep olduğu tahmin edilmektedir. Fonksiyonel gıdalar; insan fizyolojisi ve metabolik fonksiyonları üzerinde ek faydalar sağlayarak, daha sağlıklı bir yaşam seviyesine ulaşmada ve hastalıklardan korunmada etkinlik gösteren gıda veya gıda bileşenleri olarak görülmektedir.

Hangi Gıda Bileşenine Sahip Gıdalar Fonksiyoneldir?

Fonksiyonel gıdalar bitkisel ve hayvansal kaynaklı olarak ikiye ayrılır.

Meyve ve sebzelerde bulunan karotenoidler ve fenolik bileşenler; serbest radikallerin önlenmesi ile birlikte kanser riskinin azaltılmasında ve kansere yakalanmayı önlemede etkili olan bileşenlerdir. Aynı zamanda balık da bulunan omega-3 yağ asidi kardiyovasküler hastalıkların gelişmesinin önlenmesinde rol oynar. Probiyotik ve prebiyotiklerin bağırsak mikrobiyotası ve GI sağlığın korunmasında önemli işlevleri vardır. Soya fitoöstrojenleri ise menopoz sendromları, kalp hastalıkları ve bazı kanser türlerine karşı koruyucu olarak görev alır.

Fonksiyonel Besinlerin Sağlıkla İlişkisi Nedir?

Epidemiyolojik ve randomize klinik araştırmalar fonksiyonel besinlerin; kanser riskinin azaltılması, kalp sağlığının iyileştirilmesi, bağışıklık sisteminin uyarılması, gastrointestinal sağlığın korunması, idrar yolu sağlığının iyileştirilmesi, antienflamatuar etkiler, görme fonksiyonlarının iyileştirilmesi, antibakteriyel ve antiviral aktiviteler ile obezite karşıtı sayısız olumlu sağlık etkileri olduğunu kanıtlamıştır. Genel olarak fonksiyonel besinlerin sağlığı geliştirici ve hastalığı önleyici etkileri dışında unutulmamalıdır ki Fonksiyonel gıdaların sağlıklı ve dengeli beslenmenin eksikliğini telafi edebileceğine inanan tüketiciler beslenme riski altında olabilir. Benzer şekilde, fonksiyonel gıdaların tüketimi dejeneratif hastalık riskini azaltmak için tüketicileri sağlıksız yaşam tarzı faktörlerini değiştirme sorumluluğundan kurtarmaz.

KAYNAKÇA

Yılmaz H. (2019). Protective Effects of Some Functional Foods on Health. Journal of Ankara Health Sciences (JAHS). 9-19.

2013 by the Academy of Nutrition and Dietetics. August 2013 Volume 113 Number 8.

Adefegha S. (2018). Functional Foods and Nutraceuticals as Dietary Intervention in Chronic Diseases; Novel Perspectives for Health Promotion and Disease Prevention, Journal of Dietary Supplements, 15:6, 977-1009, DOI: 10.1080/19390211.2017.1401573