1970’lerin başında yanık tedavisine beslenme desteğinin katılması ile bu hasara maruz kalmış kişilerin hayatta kalma oranları önemli derecede artmıştır.Bununla birlikte birçok bilimsel çalışma yapılmış ve beslenmenin önemi bir kez daha kanıtlanmıştır.
Yanıklı hastalarda etkili beslenme tedavisi, vücudun verdiği metabolik ve fizyolojik yanıtların bilinmesine dayanmalıdır. Yanıkta ortaya çıkan hipermetabolik yanıtın beslenme açısından net sonucu, enerji harcanmasının artması ve büyük miktarlardaki azot kaybı şeklindedir. Bu yüzden beslenme desteği bu iki temel etkene yönelik olarak planlanmalıdır.
Ayrıca son dönemde immün sistemin desteklenmesinin tedavi üzerine olumlu etkisi gösterilmiştir. Beslenme desteği, hastanın cerrahi ve medikal tedavisinin başarıya ulaşması için gereklidir.
Beslenmenin şekli, verilme yolu, yanığın yüzdesi ve derinliği, ihtiyaç gösterdiği desteğin miktarı, agresifliği tedaviye yanıtı belirler. Göründüğü üzere birçok parametreye bağlı olan bu durumda titiz bir yaklaşım gerekir. Bu nedenle beslenme desteği hastadan hastaya ve bulunulan ortama göre değişir.
Bu yazıda yanıkta beslenme konusunda kanıta dayalı tıpa ait bulgular önerilecektir.
- Çocukların büyüme çağında olmaları ve fiziksel aktivitelerinin daha fazla olması nedeniyle erişkinlerden daha fazla enerji gereksinimleri vardır ve bu gereksinim yanık sonrası daha da artar. Gerek çocuk gerekse de erişkinlerde yanık sonrası metabolik hız iki katına çıkar ve enerji gereksinimlerinin 5000 kalori/gün üzerinde olması hiçte az rastlanan bir durum değildir. Yanıktan etkilenmiş vücut yüzey alanının genişliği artan enerji ihtiyaçlarını belirleyen önemli bir faktördür.
- Enerji ihtiyaçlarının hesaplanmasında geliştirilmiş tüm bu farklı formüller aslında travma hastasındaki beslenme yaklaşımının önemini ve değişkenlikleri belirten göstergelerdir. Birçok denklem kalori ihtiyacının belirlenmesinde vücut ağırlığı, yaş, cinsiyet, yanıktan etkilenmiş vücut yüzey alanını kullanır.
- Her şeye rağmen hastaların başlangıçtaki kalori gereksinimlerinin, günlük enerji tüketimlerinin tahmini hastanın yanık öncesi ve sonrasındaki genel sağlık durumuna, komplikasyonların varlığına ve besin desteğine bağlıdır. Sepsis, yara enfeksiyonu, yapılan ameliyatlar, ağrı, çoklu travmalar yanık hastasının kalori ihtiyacını artıracaktır. Yeterli ve uygun enteral nütrisyonun mortalite, komplikasyonlar ve tedavi süresi üzerine olumlu etkileri vardır.
- Günde 30 kcal/kg ve üzerinde alan erişkin yanık hastalarının daha az kalori alanlarla karşılaştırıldığında daha düşük oranda mortalite, pnömoni, sepsis ve ateşli gün sayısı tespit edilmiştir.
- Vücut ağırlıkları normalin altında olan yanık hastalarının kilo alımları çok önemli olmakla birlikte genel olarak bunu sağlamak yara iyileşmesi döneminde pek mümkün olamamaktadır. Obez insanlar içinse kilonun devam ettirilmesi tavsiye edilmektedir. Fakat obez insanlarda yara enfeksiyonu ve graft ayrışma insidansı yüksek olduğu için bu hastalarında kilo kaybetme olasılığı yüksektir.
- Pediatrik hastalarda ise kilo alımı çok önemlidir. Çocukların standart yaş ve cinslerine göre büyüme aralığında kalmasının sağlanması gerekmektedir. Total kalorinin %20-25’inin protein olarak verilmesi önerilmektedir.Genel olarak yanıklı çocuk hastalarda da protein ihtiyacının tavsiye edilen diyet ile alınacak proteinden daha fazla olduğu görüşünde fikir birliği vardır. Günlük olarak 2.5- 4 gr/kg protein verilmesi protein olmayan kalori/ nitrojen oranının 80/1 olması için yeterlidir.
- Lipidler 9 kcal/g ile mükemmel bir enerji kaynağıdır. Özellikle çocuklarda diyetteki lipidler çok önemlidir çünkü lipidlerin miyelinizasyon, beyin gelişimi ve yağda eriyen vitaminlerin taşınmasında önemli görevleri vardır. Buna ilaveten esansiyel yağ asitlerinden linoleik asit hücre membranları ve prostoglandin sentezini için önemli bir komponenttir . Linoleik asit için minimum gereklilik total kalorinin %2-3’ü kadardır.
- Yanıklı hastaların beslenmesinde ana enerji kaynağı karbonhidratlardır. Diyetteki oranının %60-65 arasında olması gerektiğini belirten raporlar olmasına karşın daha yüksek oranlar tavsiye edilmektedir. Bu sayede yanık yarasındaki hücrelerde glukozun direkt enerji kaynağı olarak kullanılması sağlanmış olur. Ayrıca glukoz endojen insülin üretiminede neden olur. İnsülinin anabolik etkileri ile protein katabolizması azalır, yeni proteinlerin üretimi artar ve yara iyileşmesi üzerine de olumlu etkiler sağlanmış olur. Glukozun protein koruyucu olması nedeniyle glukoneogenez için kas proteinlerinin katabolizması da yüksek karbonhidratlı diyetle engellenmiş olur
- Yara iyileşmesini stimüle etmek amaçlı yanık hastalarında vitamin gereksinimleri artar. Vitamin C kollajen sentezinde ve immün fonksiyonlarda yer almaktadır ve yara iyileşmesi döneminde de ihtiyacı artmaktadır. Vitamin A immün fonksiyonlar ve epitelizasyon için önemlidir. 1000 kalorilik enteral beslenmede 5000 IU miktarında vitamin A tavsiye edilmektedir . D Vitamini yanık hastaları için gereklidir. Yanığın kendisi vitamin D metabolizmasını hasara uğratır. Bunun sonucunda 25- hidroksi vitamin D düzeyi azalır ve kemik yapımında azalma meydana gelir
- Çinko ve bakır eksikliklerine de yanık hastalarında rastlanılmaktadır. Muhtemelen bu eksiklikler doku yıkımına ve artmış üriner atılıma bağlı olarak gelişmektedir
- Yanıkta askorbik asit, glutatyon, karotenoidler, A ve E vitaminleri ile antioksidan tedavi yanık ilişkili mortaliteyi azaltmakta; Hücresel enerjetiklerdeki değişiklikleri zayıflatmakta, mikrovasküler dolaşımı korumakta ve lipid peroksidasyonunu azaltmaktadır.
- Yanık durumlarında hastanelerde öncelikli olarak bir dermotolog ve diyetisyenden profesyönel yardım almalısınız. Beslenmenize daha çok özen gösterip size önerilenlere hassasiyetle uygulamanız gerekmektedir.
Ömür boyu yanıksız bir hayat dilerim.
Murat Yemiş
Kaynakça:
Masters B, Wood F. Nutrition supports in burns-Is there consistency in practice? J Burn Care Res 2008;29:561-71
ChanMM, Chan GM. Nutritional theraphy for burns in children and adults. Nutrition 2009;25:261-9
Rimdeika R, Gudaviciene D, Adamonis K, Barauskas G, Pavalkis D, Endzinas Z. The effectiveness of caloric value of enteral nutrition in patients with major burns. Burns 2006;32:83-6
De Bandt JP, Cynober L. Therapeutic use of branched-chain amino acids in burn, trauma, and sepsis. J Nutr 2006;136(Suppl 1):308-13.
Mayes T, Gottschlich MM, Kagan RJ. An evaluation of the safety and efficacy of an anti-inflammatory, pulmonary enteral formula in the treatment of pediatric burn patients with respiratory failure. J Burn Care Res 2008;29:82-8.
Lam NN, Tien NG, Khoa CM. Early enteral feeding for burned patients-an effective method which should be encouraged in developing countries. Burns 2008;34:192-6.
