Son yıllarda insanların çevresel ve psikolojik etmenlerden kaynaklı olayların farkına varması, bunlarla başa çıkabilmesi ve sağlıklı beslenmeyi yaşam stili haline getirebilmesin de sezgisel yeme ve yeme farkındalığı yeteneğinin geliştirilmesinin önemi ifade edilmektedir. Özellikle yeme davranış bozukluklarında tedavinin daha etkin olması ve vücut ağırlığı denetimini sağlayabilmek için bu iki davranışın önemli rolü olduğu bildirilmektedir.

SEZGİSEL YEME: Vücudumuzun fizyolojik olarak verdiği açlık-tokluk-doyum sinyallerini dinleyerek ve bu sinyallere uyum sağlayarak gerçekleştirdiğimiz yemek yeme davranışıdır. Bu davranışta temel ilkemiz ”Vücut bilgeliği” kazanmaktır. 

Sezgisel yeme 1995 yılında Resch ve Tribole tarafından geliştirilmiştir.

Sezgisel yemede üç temel yaklaşım:

1. Yemek yeme davranışına her koşulda müsaade etmek.
2. Duygusal değil, fiziksel sebeplere dayalı yemek yeme.
3. Vücudun verdiği fiziksel açlık-tokluk sinyallerine bağlı yemek yeme.

⇒Bu yaklaşımların sonucunda açlık tokluk sinyallerini takip eden bireylerin; istediği yiyeceği, istediği saatte, vücudunun istediği miktarlarda almasını sağlamaktadır. Sezgisel yeme yaklaşımı bireye doğduktan itibaren var olan farkındalık yetisi ile hareket etmeyi ve bireyin acıkınca yemek yemesini, doyunca yemeği bırakmasını sağladığı ifade edilmektedir.

Tribole ve Resch’e göre sezgisel beslenmenin dayandığı 10 ilke: 

1. ”Diyet zihniyetini reddetmek”
2. ”Açlık hissinden şeref duymak”
3. ”Yiyecekler ile barışmak”
4. ”Gıda polisine karşı gelmek”
5. ”Doyduğunu hissetmek”
6. ”Memnuniyet faktörünü keşfetmek”
7. ”Duygularla başa çıkmak için besinleri kullanmamak”
8. ”Bedenine saygı göstermek”
9. ”Egzersiz yapıp farkı hissetmek”
10. ”Vücudu onurlandırmak: hoşgörülü beslenmek.”

YAPILAN ARAŞTIRMALAR NE DİYOR?:

• Busch ve ark., yaptıkları bir çalışmada (2014) sezgisel yeme ve bilinçli farkındalık esasına dayalı müdahale çalışmasında ağırlık kaybında geleneksel diyet programlarından daha etkili olduğu gösterilmiştir.
• Bruce ve Ricciardelli’in yaptığı sistematik incelemede sezgisel yemenin; yeme bozukluğunu aza indirgediği, beden algısını olumlu yönde etkilediği ve duygusal işlevi artırdığı gösterilmiştir.
• Sezgisel yeme ve ağırlık durumunun araştırıldığı NutriNetSante çalışmasında ikisi arasında negatif yönlü bir ilişki olduğu belirtilmiştir.
• Sezgisel yeme davranışının kilolu obez kadınlardaki etkisini araştıran küçük çaplı pilot çalışma yapılmıştır. Çalışmada amaç bilhassa kalori kısıtlı diyet ya da sezgisel beslenme eğitimi aldıktan sonra bireylerin BKİ ve bel çevresinin değişimini incelemektir. 20-48 yaş aralığında BKİ>30 olan kronik hastalığı olmayan on altı kadını kapsamıştır ve altı hafta sürmüştür. Çalışma sonucunda kalori kısıtlı diyetin obez kadınlarda sezgisel beslenmeye göre daha etkili olduğu bildirilmiştir.
• Yapılan çalışmalarda yeme bozukluğu tanısı alanlarda almayanlara oranla daha az sezgisel yeme yetisine sahip olunduğu ifade edilmiştir.

YEME FARKINDALIĞI: Yenilen yemekten ziyade, yeme davranışının meydana geliş nedenini ve şeklini fark ederek, fiziksel açlık tokluk kavramını benimseyip duygu ve düşüncelerin etkisinin farkında olarak, çevresel etmenlerden bağımsız bir şekilde ve besin seçimlerini eleştirmeden anlık tüketilen besine odaklanarak yapılan davranışa yeme farkındalığı denir.

Yeme farkındalığında amaç duygusal yemenin önüne geçmek, porsiyon kontrolünü sağlamak, aşırı yemeği engellemek, yeme eylemi gerçekleşirken dikkatin yemek dışındaki öğelere kaymasını engellemek kısacası  iç ve dış faktörleri ve kiloyu yönetmeye dayanmaktadır.

ARAŞTIRMALAR NE DİYOR?

• Dikkatin ve dikkatli yemenin yeme davranışı değişikliğine olumlu etkileri olduğu söylenmektedir. Yapılan çalışmalarda binge eating disorder (tıkanırcasına yeme bozukluğu)  hem kilolu obez bireylerde hem de normal kilolu bireylerde olumlu etki yaptığı. Duygusal yeme davranışı üzerine yine olumlu etkilerinin olduğu ve dış etkenlere bağlı yemenin azaldığı bildirilmiştir.
• fMRI (fonksiyonel manyetik rezonans resimleri) çalışmalarında dikkatin amigdala aktivitesinin azalmasında ve duygusal yeme eyleminin baskılanmasında etkili olduğu gözlenmiştir.
• Tip 2 diyabetlilerde yapılan randomize kontrollü pilot çalışmada yeme farkındalığı eğitimi verilen grupta vücut ağırlığı denetiminde fark görülmemiştir fakat enerji alımında ve şeker tüketiminde azalma meydana gelmiştir.
• Otuz altı menopoz sonrası obez kadın ile yapılan ve altı hafta süren yeme farkındalığı müdahale çalışmasında kilo kaybını destekleyebildiği ve çeşitli sağlık sorunlarını azaltabileceği ifade edilmiştir.

Sonuç olarak yapılmış tüm çalışmaların detaylı incelenmesi gerekmektedir. Hem Dünya çapında hem de Türkiye’de yeme davranışı bakımından yeni iki yaklaşım olmaları nedeni ile kapsamlı araştırmalara ve ileri çalışmalara ihtiyaç vardır.

Sevda Nur Bakar

Kaynakça:

United States: Institutional Review Board: Mindful Eating and Living for Obese Women. (2016 : 26 Nisan). NCT02753972

Headings. Amy PhD, RD., Kristeller, l, jean, PhD., Miller, K, Carla, PhD, RD., Miser, Fred, W, MD, MA., Nagaraja, Haikadly, PhD. (2012) ”Comparative Effectiveness of a Mindful Eating Intervention to a Diabetes Self-Management Intervention among Adults with Type 2 Diabetes: A Pilot Study” Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics. 112,11;1835-1842 doi:10.1016/j.jand.2012.07.036

Köse, Gizem. ”Üniversite Öğrencilerinin Yeme Farkındalığının Üzerine Bir Araştırma.” Doktora Tezi, Başkent Üniversitesi, 2017

Köse, Gizem., Tayfur, Muhittin., Birincioğlu, İnci., Dönmez,Aslıhan. (2016) ”Yeme Farkındalığı Ölçeği’ni Türkçeye Uyarlama Çalışması” Psikoterapi ve Araştırmalar Dergisi,3: 125-134. Doi:10.5455/JCBPR.250644

Warren, m, Janet., Smith,Nicola., Aswell, Margaret. (2017) ”A structured literature review on the role of mindfulness, mindful eating and intuitive eating in changing eating behaviours: effectiveness and associated potential mechanisms” 272-283 doi:10.1017/S0954422417000154

ÖZKAN, N , BİLİCİ, S . “YEME DAVRANIŞINDA YENİ YAKLAŞIMLAR: SEZGİSEL YEME VE YEME FARKINDALIĞI”. Gazi Sağlık Bilimleri Dergisi 3 (2018): 16-24

Atalay, Serra. ”Sezgisel Yeme, Yeme Tutumu, Diyet Kalitesi ve Beden Kütle İndeksi Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi” Yüksek lisans tezi, Acıbadem Mehmet Ali Aydınlar Üniversitesi, 2017

Fox, Sheilagh (2015) “Intuitive Eating and the Gospel: an Exercise in Determining Compatibility,” Issues in Religion and Psychotherapy: Vol. 37 : No. 1 , Article 11.

C, J, Anglin. (2012) Assessing the effectiveness of intuitive eating for weight loss – pilot study. (2012: 21 Nisan) (2):107-15. doi: 10.1177/0260106012459994.